بنا بر اين، عُرفى شدن فرايندى است كه طى آن، وجدان دينى، اعتبار و اهميّت خود را از دست مى دهد و اين بدان معناست كه دين در عملكرد نظام اجتماعى، به حاشيه رانده مى شود و كاركردهاى اساسى جامعه با خارج شدن از زير نفوذ و نظارت عوامل كه اختصاص به امر ماوراى طبيعى دارند، عقلانى مى گردد.[11]

پرسش هاى سكولاريسم و سكولاريزاسيون نيز با يك ديگر تفاوت دارند.

امّا پرسش هاى اصلى سكولاريزاسيون به شرح ذيل اند:

ـ آيا عرفى شدن يك فرايند محتوم است و همه ى اديان و تمام جوامع، دير يا زود بدان دچار خواهند شد و اراده ى بشرى هيچ تأثيرى در سرنوشت آن نخواهد گذاشت؟

ـ آيا اديان در فرايند عرفى شدن، تأثير گذارند؟

ـ عناصر و شاخصه هاى نمايان گر عرفى شدنِ دين يا جامعه چيست؟

ـ آيا فرايند عرفى شدن در جوامع اسلامى، همان مسير در جوامع غربى را مى پيمايد؟

امّا پرسش هاى اصلى سكولاريسم به شرح ذيل اند:

ـ مبانى و بنيادهاى تئوريك سكولاريسم چيست؟

ـ آيا پيشينه ى تاريخى مسيحيت، مدافع سكولاريسم بوده است؟

ـ آيا تاريخچه ى اسلام و پيشوايان دين محمدى(صلى الله عليه وآله وسلم) ايدئولوژى سكولاريسم را پذيرا بوده اند؟

ـ متون دينى اسلام، مسيحيت چه خاست گاهى نسبت به اين تفكّر دارد؟

ـ آيا اسلام مواجهه ى مثبتى با دنيا دارد و اصولا جايگاه معتبرى براى عقل و عقلا قائل است؟

نگارنده در اين نوشتار قصد دارد با غور در ادبيات نظرى، عرفى شدن در غرب و تحليل ريشه هاى تاريخى و مبانى فكرى شكل گيرى اين ره يافت، به پرسش هاى فوق پاسخ داده و ثابت كند كه زمينه هاى عرفى شدن در مسيحيت، قابليت انطباق با اسلام را ندارد و عرفى شدن، يك نظريه ى منحصر و منبعث از شرايط تاريخى، اوضاع فكرى و اجتماعى غرب مسيحى است و قابليت تعميم به ديگر دوره هاى تاريخى و جوامع را ندارد و اسلام به مثابه دين كامل، به ره يافت هاى عقلى و عقلانى توجه نموده و واكنشى بر خلاف مسيحيت در برابر پديده ى عرفى شدن دارد.

چگونگى رابطه ى دين و دنيا

پس از تعريف دين و دنيا و سكولاريسم و سكولاريزاسيون، به پاسخ خود، در باره ى رابطه ى دين و دنيا خواهيم پرداخت و روشن خواهد شد كه آيا دستاورهاى آسمانى و آيات و روايات، تنها به آباد كردن آخرت توجه دارند يا به نيازهاى فردى و اجتماعى دنيوى انسان ها نيز پاسخ مى دهند؟

در قبال اين پرسش، دو روى كرد مختلف مطرح شده است; روى كردى كه در غرب با خاست گاه مناسبى زاييده شده و به جدا انگارى دين از دنيا يا سكولاريسم انجاميد و سپس كشورهاى اسلامى از جمله ايران را ـ در عصر قاجاريه و حاكميت پهلوى ـ در بر گرفت كه به لطف الهى با جريان انقلاب اسلامى به افول پيوست; و دومين تفكّر كه به پيوند دين و دنيا فتوا مى دهد; علاوه بر عقل و تجربه ى آدمى، در پاسخ به نيازهاى فردى و اجتماعى انسان ها از دين نيز مدد مى گيرد. و اينك به دلايل هر دو طايفه و مبانى سكولاريسم مى پردازيم.

دلايل طرف داران سكولاريسم در مسيحيت

مسيحيان براى اثبات سكولاريسم، به دلايل « برون دينى » و « درون دينى » تمسك مى جويند; البتّه گناه برداشتن اوّلين گام ها در طريق جدا انگارى دين و دنيا بر ذمّه ى كارگزاران دينى بوده است و بار مسئوليت اوّلين مرحله ى حاشيه نشين كردنِ اعتقادات ماوراى طبيعى و حذف دين از صحنه ى اجتماع و بستر زندگى بشريت، بر دوش كشيشان است; ولى عوامل ديگر معرفت شناختى، انسان شناختى و جامعه شناختى نيز در كاستن احساس وابستگى انسان به الوهيت مؤثر بوده است.

1.سيره و سنّت عملى و نظر كليساى سنّتى

تفكيك كار قيصر و حكومت از كار خدا و دين و جدا انگارى نهاد دين از نهاد سياست، به صراحت در گفتار كشيشان مطرح بوده است. مارسل بوازار، در تأكيد و تأييد بر اين جدا انگارى مى نويسد:

« در مسيحيت قرون وسطا، كشيشان به پيروان خود توصيه مى كردند كه به تزكيه و زهد و عبادت مشغول باشند و برنامه ى روشنى براى فعاليت هاى اجتماعى و مشاركت مردم در كارها ارايه نمى كردند ».[12]