- يك جامعه پيشرو و پيشتاز و سربلند و قوى، جامعه‌اى است كه روى پاى خود بايستد همانگونه كه قرآن در مثال زيبايى در سوره فتح آيه 29 مى‌فرمايد فَاسْتَوى‌ عَلى‌ سُوقِهِ‌:" همانند گياه سرسبزى كه روى پاى خود ايستاده و براى زنده ماندن و سرفرازى نياز به وابستگى به چيز ديگر ندارد.

يك جامعه مستقل و آزاد، جامعه‌اى است كه از هر نظر خودكفا باشد و پيوند و ارتباطش باد گران، پيوندى بر اساس منافع متقابل باشد، نه بر اساس اتكاء يك ضعيف بر قوى، اين وابستگى خواه از نظر فكرى و فرهنگى باشد يا نظامى يا اقتصادى و يا سياسى، نتيجه‌اى جز اسارت و استثمار ببار نخواهد آورد، و اگر اين وابستگى به ظالمان و ستمگران باشد، نتيجه‌اش وابستگى به ظلم آنها و شركت در برنامه‌هاى آنها خواهد بود.

البته فرمان آيه فوق مخصوص به روابط جامعه‌ها نيست بلكه پيوند و رابطه دو فرد را با يكديگر نيز شامل مى‌شود كه حتى يك انسان آزاده و با ايمان هرگز نبايد متكى به ظالم و ستمگر بوده باشد كه علاوه بر از دست دادن استقلال، سبب كشيده شدن به دايره ظلم و ستم او و تقويت و گسترش فساد و بيدادگرى خواهد بود.

4- الَّذِينَ ظَلَمُوا چه اشخاص هستند؟.

مفسران در اين زمينه احتمالات مختلفى ذكر كرده‌اند بعضى آنها را به مشركان تفسير كرده ولى همانگونه كه گروه ديگرى گفته‌اند هيچ دليلى ندارد كه آنها را به مشركان منحصر كنيم و اگر مصداق ظالمان در عصر نزول آيه مشركان بوده‌اند، دليل بر انحصار نمى‌شود.

همانگونه كه تفسير اين كلمه در روايات به مشركان نيز دليل بر انحصار نيست، زيرا كرارا گفته‌ايم اينگونه روايات غالبا مصداق روشن و آشكار را بيان مى‌كند.