مرحله است:

1-" نفس اماره" يعنى روح سركش كه پيوسته انسان را به زشتيها و بديها دعوت مى‌كند، و شهوات و فجور را در برابر او زينت مى‌بخشد، اين همان چيزى است كه همسر عزيز مصر، آن زن هوسباز هنگامى كه پايان شوم كار خود را مشاهده كرد به آن اشاره نمود و گفت: و ما أبرئ‌ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ:" من هرگز نفس خود را تبرئه نمى‌كنم، چرا كه نفس سركش همواره به بديها فرمان مى‌دهد" (سوره يوسف آيه 53).

2-" نفس لوامه" كه در آيات مورد بحث به آن اشاره شده، روحى است بيدار و نسبتا آگاه، هر چند هنوز در برابر گناه مصونيت نيافته گاه لغزش پيدا مى‌كند.

و در دامان گناه مى‌افتد اما كمى بعد بيدار مى‌شود توبه مى‌كند و به مسير سعادت باز مى‌گردد، انحراف در باره او كاملا ممكن است، ولى موقتى است نه دائم، گناه از او سر مى‌زند، اما چيزى نمى‌گذرد كه جاى خود را به ملامت و سرزنش و توبه مى‌دهد.

اين همان چيزى است كه از آن به عنوان" و جدان اخلاقى" ياد مى‌كنند، در بعضى از انسانها بسيار قوى و نيرومند است و بعضى بسيار ضعيف و ناتوان ولى به هر حال در هر انسانى وجود دارد ديگر اينكه با كثرت گناه آن را به كلى از كار بيندازد.

3-" نفس مطمئنه" يعنى روح تكامل يافته‌اى كه به مرحله اطمينان رسيده، نفس سركش را رام كرده، و به مقام تقواى كامل و احساس مسئوليت رسيده كه ديگر به آسانى لغزش براى او امكان پذير نيست.

اين همان است كه در سوره و الفجر آيه 27 و 28 مى‌فرمايد: يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلى‌ رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً:" اى نفس مطمئنه! به‌