روحانى" و چيزى شبيه حالت خواب تفسير كرده‌اند! در حالى كه اين پرواز جسمانى پيامبر ص نه اشكال عقلى دارد، و نه اشكالى از ناحيه علوم روز، كه شرح آن را در تفسير سوره اسراء بطور مبسوط بيان كرده‌ايم‌ [1] بنا بر اين دليلى ندارد كه ما ظاهر آيات و صريح روايات را به خاطر استبعادات رها سازيم.

از اين گذشته تعبيرات آيات فوق نشان مى‌دهد كه گروهى در اين مساله به مجادله برخاسته بودند، تاريخ نيز مى‌گويد: مساله معراج جنجالى در ميان مخالفان برانگيخت.

اگر پيامبر ص مدعى معراج روحانى و چيزى شبيه خواب بود، اين جنجال استبعادى نداشت.

2- هدف معراج‌

- رسيدن پيامبر ص به شهود باطنى از يك سو، و ديدن عظمت خداوند در پهنه آسمانها با همين چشم ظاهر از سوى ديگر بوده است، كه هم در آخرين آيه مورد بحث در اينجا (لَقَدْ رَأى‌ مِنْ آياتِ رَبِّهِ الْكُبْرى‌) و هم در آيه 1 سوره اسراء (لِنُرِيَهُ مِنْ آياتِنا) به آن اشاره شده است و نيز به مسائل زياد و مهمى از فرشتگان و بهشتيان و دوزخيان و ارواح انبيا آگاهى يافت كه در طول عمر مباركش الهام بخش او در تعليم و تربيت خلق خدا بود.

3- معراج و بهشت‌

از آيات مورد بحث استفاده مى‌شود كه پيامبر ص در شب معراج از كنار

[1] تفسير نمونه جلد 12- صفحه 17 به بعد.