مشاهده كرد.

مساله شهود باطنى چنان كه قبلا نيز اشاره كرديم يك نوع درك و ديدى است كه نه شباهت با" ادراكات عقلى" دارد، و نه با" ادراكات حسى" كه انسان از طريق حواس ظاهر آن را درك مى‌كند، و از جهاتى مى‌توان آن را شبيه علم انسان به وجود خود و افكار و تصورات خود دانست.

توضيح اينكه: ما به وجود خود يقين داريم، افكار خود را درك مى‌كنيم، از اراده و تصميم و تمايلات خود با خبريم، ولى اين آگاهى نه از طريق استدلال براى ما حاصل شده، و نه از طريق مشاهده ظاهرى، بلكه اين يك نوع شهود باطنى براى ما است كه از اين طريق به وجود خود و روحيات خود واقفيم.

به همين دليل علمى كه از ناحيه شهود باطنى حاصل مى‌شود هيچگونه خطا در آن راه ندارد، زيرا نه از طريق استدلال است كه خطايى در مقدمات آن حاصل شود، و نه از طريق حس است كه خطايى از طريق حواس در آن راه يابد.

درست است كه ما نمى‌توانيم حقيقت شهودى را كه پيامبر ص در آن شب تاريخى معراج نسبت به خداوند پيدا كرد دريابيم ولى مثالى گفتيم براى نزديك كردن راه مناسب است، و روايات اسلامى نيز در مسير راهگشاى ماست.

نكته‌ها:

1- معراج يك واقعيت مسلم است‌

در ميان دانشمندان اسلام در اصل مساله معراج سخنى نيست، چه اينكه هم آيات قرآن در اينجا و در آغاز سوره اسراء بر آن گواهى مى‌دهد، و هم روايات متواتر، منتها بعضى كه به خاطر پيشداوريهايى نتوانسته‌اند اين را بپذيرند كه پيامبر ص با" جسم" و" روح" خود به آسمانها پرواز كرده، آن را به" معراج‌

تفسير نمونه ؛ ج‌22 ؛ ص502