و اين در قرآن امثال و نظائر فراوان دارد.

اما بعضى گفته‌اند اين خطاب در مرحله رؤيت و مشاهده مخصوص پيامبر ص است، چرا كه خداوند درك و ديدى به او داده بود كه تسبيح و حمد همه موجودات اين عالم را مشاهده مى‌كرد، و همچنين بندگان خاص خدا كه پيرو مكتب اويند به مقام شهود عينى مى‌رسند، ولى در مورد عموم مردم جنبه شهود عقلى و علمى دارد نه شهود عينى‌ [1]

2- تسبيح عمومى موجودات عالم‌

آيات مختلف قرآن سخن از چهار عبادت در مورد همه موجودات اين جهان بزرگ مى‌گويد: تسبيح، حمد، سجده و نماز، در آيه مورد بحث سخن از" نماز" و" تسبيح" بود.

و در آيه 15 سوره رعد سخن از" سجود" عمومى است‌ وَ لِلَّهِ يَسْجُدُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‌.

و در آيه 44 سوره اسراء سخن از" تسبيح" و" حمد" تمامى موجودات عالم هستى است‌ وَ إِنْ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ‌.

درباره حقيقت" حمد" و" تسبيح" عمومى موجودات جهان، و تفسيرهاى گوناگونى كه در اين زمينه گفته شده است در ذيل آيه 44 سوره اسراء مشروحا بحث كرده‌ايم كه فشرده آن را در اينجا مى‌آوريم:

در اينجا دو تفسير قابل توجه وجود دارد:

1- تمامى ذرات اين عالم اعم از آنچه آن را عاقل مى‌شماريم يا بى جان يا غير عاقل همه داراى نوعى درك و شعورند، و در عالم خود تسبيح و حمد خدا مى‌گويند، هر چند ما قادر به درك آن نيستيم، شواهدى از آيات قرآن نيز براى‌

تفسير نمونه ؛ ج‌14 ؛ ص497

[1] تفسير صافى ذيل آيه مورد بحث.