(مِنْ رَبِّكَ ... )[1] در جلد ششم اين كتاب از تفسير ثعلبى و از مجمع البيان نقل كرديم.

و بنا بر اين تقدير، منظور از عذاب كه در آيه نفى شده عذاب آسمانى موجب استيصال است، كه اين امت را مانند عذاب ساير امم شامل مى‌شود، و خداوند سبحان در اين آيه اين چنين عذاب را از اين امت ما دام كه رسول خدا 6 زنده و در ميان آنان است و همچنين بعد از درگذشت آن جناب ما دام كه امت استغفار مى‌كنند نفى كرده است.

و از جمله‌(وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ) به ضميمه آياتى كه اين امت را وعده عذابى مى‌دهد كه ميان رسول خدا 6 و امت حكم مى‌نمايد مانند آيات:(وَ لِكُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ فَإِذا جاءَ رَسُولُهُمْ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ)[2]- تا آخر آيات- برمى‌آيد كه براى اين امت در آينده روزگارى است كه استغفار از آنان منقطع گشته و ديگر مؤمنى خدا ترس كه استغفار كند نمى‌ماند و در چنان روزگارى خداوند آنان را عذاب مى‌كند.

(وَ ما لَهُمْ أَلَّا يُعَذِّبَهُمُ اللَّهُ وَ هُمْ يَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ ما كانُوا أَوْلِياءَهُ ...) استفهام در اينجا در معناى انكار و يا تعجب است، و ظرف‌(وَ ما لَهُمْ) فعلى در تقدير دارد كه به آن تعلق مى‌گيرد و جمله‌(أَلَّا يُعَذِّبَهُمُ) مفعول آن فعل است و يا به اصطلاح از قبيل تضمين است‌[3]، و نظير آن قولى كه در آيه‌(هَلْ لَكَ إِلى‌ أَنْ تَزَكَّى)[4] گفته شده.

و به هر حال، آن فعلى كه در تقدير است چيزى مانند: يثبت و يحق است و تقديرش اين است كه: و آن چيست كه براى ايشان عذاب نكردن خدايشان را ثابت و محقق مى‌كند و حال آنكه ايشان از زيارت مسجد الحرام جلوگيرى نموده و نمى‌گذارند مؤمنين داخل آن شوند، اولياى مسجد هم كه نيستند. بنا بر اين، جمله‌(وَ هُمْ يَصُدُّونَ ...) حال از ضمير يعذبهم است و جمله‌(وَ ما كانُوا أَوْلِياءَهُ) حال از ضمير يصدون خواهد بود.

(إِنْ أَوْلِياؤُهُ إِلَّا الْمُتَّقُونَ) اين مفاد جمله‌(وَ ما كانُوا أَوْلِياءَهُ) را تعليل مى‌كند و معنايش اين است كه ايشان نمى‌توانند اختياردار خانه خدا بوده و هر كه را بخواهند اجازه ورود داده و از

[1] سوره مائده آيه 67

[2] و براى هر امتى رسولى است پس وقتى رسولشان آمد در ميانشان به عدالت داورى مى‌شود و ايشان ظلم نمى‌شوند. سوره يونس آيه 47

[3] در اصطلاح ادبى تضمين عبارت از اين است كه به لفظى معناى لفظ ديگرى را اشراب كنند و در نتيجه عمل آن را بكند.

[4] آيا خواهى كه پاكيزه شوى؟. سوره نازعات آيه 18