نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 9 صفحه : 61
نظر گرفتن اينكه، او
مالك حقيقى قلب نيز هست، پس قبل از اينكه انسان در قلبش تصرف كند او در قلب انسان
بهر نحوى كه مىخواهد تصرف نموده آنچه را كه انسان از ايمان و يا شك، خوف و يا
رجاء، اضطراب و يا اطمينان، و يا غير آن هر چيز اختيارى و اضطرارى را به خود نسبت
مىدهد همه به خداى تعالى نيز انتساب دارد، بلكه انتسابش به خدا بيشتر است چون اين
انتساب، انتساب تصرفى است، يعنى خداى تعالى نسبتى كه با قلوب دارد اين است كه در
آنها با توفيق و خذلان و انواع ديگر تربيت الهى خود تصرف نموده و بدون اينكه مانعى
او را از كارش منع كند و يا مذمت و سرزنش كسى او را تهديد نمايد در دلها به هر چه
بخواهد حكم مىكند، هم چنان كه فرموده:(وَ اللَّهُ يَحْكُمُ لا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ)[1] و نيز فرموده:(لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ وَ هُوَ عَلى كُلِّ
شَيْءٍ قَدِيرٌ)[2].
[از آنجا
كه دلها مسخر خداوند است، غرور به خاطر تمايل قلب به صلاح و تقوا، و ياس و نوميدى
از عدم اقبال قلب به خيرات و صالحات بى مورد است]
پس اينكه
انسان به ايمان درونى و يا حسن نيت خود وثوق يافته و از تصميمش بر كار نيك كردن و
به صلاح و تقوا گرائيدن مغرور شود از كمال جهل او است، آرى، از نادانى انسان است
كه خود را در مالكيت قلب خود مستقل دانسته و براى خود در اين باره قدرت مطلقهاى
قائل شود، چون دلها همه مسخر خدا است و او است كه بهر طرف بخواهد آن را با انگشتان
خود[3] مىگرداند،
او است مالك حقيقى دلها و محيط به تمام معناى آن، هم چنان كه فرموده:
پس جا دارد
آدمى به جاى مغرور شدن هميشه از اينكه خداوند دلش را واژگونه كند در حذر و در ترس
باشد چون خدا در هر لحظه مىتواند دل انسان را از سعادت به شقاوت و از استقامت به
واژگونى و انحراف برگرداند، آرى در هيچ حالى نمىتوان از مكر خدا ايمن شد:
(فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ). و همچنين
بر عكس، اگر ديد كه قلبش نسبت به كلمه حق اقبال نداشته و متمايل به سوى خيرات و
اعمال صالح نيست مايوس نگردد، و براى اصلاح دل خود به پذيرفتن دعوت خدا و رسول
مبادرت جسته و بدين وسيله دل مرده خود را زنده كند و در برابر حوادث با ياس و
نوميدى از ميدان هزيمت نكند، و بداند كه هميشه خدا ميان آدمى و
[1] خدا حكم مىكند و براى حكمش تعقيب كنندهاى نيست. سوره رعد
آيه 41
[2] او راست ملك و حمد سزاوار اوست و او بر هر چيزى توانا است.
سوره تغابن آيه 1
[3] تعبير به انگشتان اقتباسى است از روايتى كه
مىگويد: قلب ميان دو انگشت از انگشتان خدا است كه به هر سو بخواهد مىگرداند، و
اين تعبير كنايه از كمال تسلط و احاطه است.
[4] و واژگون سازيم دلها و ديدگان ايشان را مانند اينكه از اول
ايمان نياورده باشند. سوره انعام آيه 110
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 9 صفحه : 61