بهر چيزى كه بنحوى از انحاء اتصال و ارتباط دارد، خداوند به آن چيز نزديكتر و مربوطتر است، هم چنان كه فرموده:(وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ)[1].

[از آنجا كه خدا مالك حقيقى تمام موجودات است و انسان به تمليك او مالك مى‌شود، پس خداوند ميان انسان و متعلقات او حائل و رابط است‌]

آيه مورد بحث هم كه مى‌فرمايد:(وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ) به همين حقيقت اشاره مى‌كند، پس خداى تعالى از آنجايى كه مالك حقيقى تمامى موجودات و از آن جمله انسان است، و خود او كسى حقيقى نيست پس او از خود انسان به انسان و قوايى كه انسان مالك است نزديك‌تر است، چون هر چه را كه انسان دارد خداى تعالى به او تمليك كرده، پس او ميان وى و ميان ما يملكش حائل و رابط است- دقت فرمائيد-.

به همين جهت در آيه مورد بحث جمله بالا را با جمله‌(وَ أَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ) ختم كرده، چون حشر و بعث نشئه‌اى است كه در آن نشئه براى هر كسى آشكار مى‌شود كه مالك حقيقى خدا است و حقيقت ملك تنها از آن او است و بس، و شريكى براى او نيست، و در آن نشئه ملك‌هاى صورى و سلطنت‌هاى پوچ ظاهرى باطل مى‌شود، و تنها ملك او باقى مى‌ماند، هم چنان كه فرموده:(لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ)[2] و نيز فرموده:(يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئاً وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ)[3].

پس گويا آيه مورد بحث مى‌خواهد بفرمايد: بدانيد كه خدا مالك حقيقى شما و دلهاى شما است، و او از هر چيز به شما نزديك‌تر است، و شما به زودى به سويش باز مى‌گرديد، و برايتان معلوم مى‌شود كه چگونه مالك حقيقى شما است و چطور بر شما مسلط است، و هيچ چيز شما را از او بى نياز نمى‌كند.

و اما وجه اتصال كلام يعنى ارتباط جمله‌(وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ ...)، با جمله‌(اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ)- بيان آن اين است كه حائل بودن خداوند ميان آدمى و قلب او تمامى عذرها را در نپذيرفتن دعوت او و رسولش را از اعتبار مى‌اندازد، چون دعوت او دعوت به چيزى است كه آدمى را زنده مى‌كند و آن توحيد است كه حقيقت و لب دعوت اوست، و از آنجايى كه خدا از هر چيزى به انسان نزديك‌تر است حتى از قلب او و از آنجايى كه قلب اولين چيزى است كه انسان آن را به و جدان خود درك نموده و مى‌شناسد پس انسان خداى تعالى را از قلب خود كه بوسيله ادراك و سبب اصلى علم و معرفت‌

[1] و ما از رگ دل او به او نزديك‌تريم. سوره ق آيه 16

[2] امروز ملك براى كيست؟ براى خداى واحد قهار. سوره مؤمن آيه 16

[3] روزى كه هيچ كس به نفع كسى مالك چيزى نيست و در آن روز امر تنها براى خدا است. سوره انفطار آيه 19