است، يعنى در علم نافع و عمل صالح كوتاهى كرده و با گرائيدن بسوى جهل و فساد، اراده آزاد و عمل نافع خود را به مردگان ملحق كرده، و ديگر زنده به آن زندگى نمى‌شود مگر اينكه علم حق و عمل حق را دوباره كسب كند، و اين آن معنايى است كه آيه مورد بحث به آن اشاره نموده و مى‌فرمايد: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد استجابت كنيد دعوت خدا و رسول را وقتى شما را دعوت مى‌كنند به چيزى كه شما را زنده مى‌كند .

لام در جمله‌(لِما يُحْيِيكُمْ) به معناى الى است، و اين تعبير در استعمالات عرب زياد است، و آن چيزى كه رسول مردم را به آن دعوت مى‌كند دين حق است و دين حق همان اسلام است كه قرآن كريم آن را به پيروى فطرت و پذيرفتن دعوت آن به علم نافع و عمل صالح تفسير كرده است.

البته از نظر قرآن كريم براى حيات يك معناى ديگرى است دقيق‌تر از آن معنايى كه به نظر ساده و سطحى انسان مى‌رسد، چون در نظر سطحى، حيات عبارت است از زندگى دنيوى از روز ولادت تا رسيدن مرگ كه دورانى است توأم با شعور و فعل ارادى كه نظيرش و يا نزديك به آن در حيوانات نيز يافت مى‌شود، و ليكن خداى سبحان بطورى كه از آيه‌(وَ ما هذِهِ الْحَياةُ الدُّنْيا إِلَّا لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوانُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ)[1] برمى‌آيد غير اين زندگى دنيايى يك زندگى ديگرى براى انسان سراغ مى‌دهد كه اشتغال به زندگى دنيا كه مشتى اوهام است از آن زندگى كه حقيقت زندگى است باز مى‌دارد و حال آنكه اشتغال به آن اهم و نتيجه آن نتيجه وجود آدمى و تحقق دادن به اغراض روحى او است، پس اشتغال به زندگى دنيا حجابى است كه ميان آدمى و رسيدن به حقيقت آن زندگى كه در پيش هست حايل مى‌شود.

و اين همان معنايى است كه خداى تعالى در يكى از آيات خطابيه روز قيامت مى‌فرمايد:(لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ)[2].

پس معلوم شد: براى انسان زندگى ديگرى شريف‌تر و گرانمايه‌تر از زندگى دنيا كه خداوند لهو و لعبش خوانده هست، و آن زندگى اخروى است كه، به زودى پرده از رويش برداشته مى‌شود، و آن زندگى است كه ديگر مشوب و آميخته با لهو و لعب و لغو و گناه نيست، و

[1] و نيست اين زندگى دنيا مگر لهو و لعب، و بدرستى خانه آخرت تنها همان است زندگى اگر مى‌دانستند. سوره عنكبوت آيه 64

[2] تو به تحقيق از اين( صحنه) غافل بودى، پس ما پرده‌ات را پس زديم اينك امروز ديدگانت خيره و تيز است. سوره ق آيه 22