از ايمانشان بطرف كفر بروند.

و چطور چنين فرضى ممكن نيست، و حال آنكه خداى تعالى كسانى را سراغ داده كه از ايمانى قوى دست برداشته و بطرف كفر گرائيده‌اند، مانند آن كسى كه در آيه‌(وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِي آتَيْناهُ آياتِنا فَانْسَلَخَ مِنْها فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطانُ فَكانَ مِنَ الْغاوِينَ وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لكِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ)[1] داستانش را آورده.

و نيز آيه‌(إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً ...)[2] و آيات بسيارى ديگر كه در آنها متعرض كفر بعد از ايمان شده، همه وجود چنين مرتبه‌اى از ايمان را ممكن مى‌دانند، پس چه مانعى دارد كه اعتقاد، ما دام كه اعتقاد است و به مرحله اوج نرسيده از قلب زايل شود.

بله، آن ايمان مستقر و اعتقاد راسخ است كه ديگر ممكن نيست از بين برود و خدا هم در باره‌اش فرموده:(مَنْ يَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِي)[3] و نيز فرموده:(فَإِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ يُضِلُّ)[4].

و جمله‌(إِنْ نَعْفُ عَنْ طائِفَةٍ مِنْكُمْ نُعَذِّبْ طائِفَةً) دلالت دارد بر اينكه منافقين نامبرده و مورد گفتگوى اين آيات، عده زيادى بوده‌اند و كلمه عذاب برايشان حتمى شده، و ديگر قابل برگشت نبوده‌اند حال، اگر بخاطر پاره‌اى مصالح عده‌اى از ايشان مورد عفو قرار گيرند، بارى، بقيه بايد عذاب شوند، آنچه از نظم و سياق آيه استفاده مى‌شود اين است. و به عبارت ديگر در اين جمله رابطه‌اى كه ميان شرط (إن) و جزا (نعذب) هست در حقيقت رابطه‌ايست تبعى و طفيلى و اصل آن رابطه‌اى است كه ميان جزا و يك امر ديگرى برقرار است كه شرط متعلق آن است، و آن اين است كه عذاب بر همه آنان واجب است، حال اگر بعضى از ايشان عفو شوند بقيه بدون تخلف عذاب خواهند شد.

[1] حكايت آن كس را كه آيه‌هاى خويش بدو تعليم داديم پس برهنه گشت( و بيرون شد) از آنها و شيطان بدنبالش افتاد و در نتيجه از گمراهان گرديد براى اينان بخوان و اگر ما به مشيت خود مى‌خواستيم با آن آيات او را رفعت مقام مى‌بخشيديم و ليكن او به زمين فرو ماند و پيرو هواى نفس گرديد. سوره اعراف آيه 175 و 176

[2] كسانى كه ايمان آورده و سپس كافر شدند، و باز ايمان آوردند و سپس كافر شدند و در اين بار كفر بيشترى ورزيدند چنين انتظارى نداشته باشند كه خداوند ايشان را بيامرزد و نه اينكه براهى هدايت كند.

سوره نساء آيه 137

[3] هر كه را خدا هدايت كند هم اوست كه هدايت يافته. سوره اعراف آيه 178

[4] خداوند كسى را كه گمراهش كند هدايت نمى‌كند. سوره نحل آيه 37