خواهند گفت: ما استطاعت جهاد نداريم، دروغ مى‌گويند و از علم خدا گذشته كه اگر اين سفر سفر نزديكى بود و سود مادى نزديكى داشت تو را پيروى مى‌كردند[1].

مؤلف: اين روايت را صدوق در كتاب معانى الاخبار بسند خود از عبد الاعلى بن اعين از ابى عبد اللَّه (ع) بهمين صورت نقل كرده‌[2].

و در تفسير قمى در ذيل جمله‌(وَ لكِنْ بَعُدَتْ عَلَيْهِمُ الشُّقَّةُ) آمده كه معنايش اين است كه: و ليكن راه آنان تا تبوك دور بود (و بدين جهت عذر آوردند) و سبب آن اين بوده كه رسول خدا 6 هيچ مسافرتى به آن دورى و به آن دشوارى نكرده (و به مردم پيشنهاد ننموده) بود[3].

[آماده شدن مسلمين براى جنگ با روميان و خطبه پيامبر 6 براى آنان قبل از حركت به سوى تبوك‌]

و اما اصل مطلب جريانش از اين قرار بوده كه: افرادى كه همه‌ساله از ييلاق از شام به مدينه برمى‌گشتند و با خود پتو و خواربار مى‌آوردند و مردمى عوام بودند، در آن ايام در مدينه انتشار دادند كه روميان در حال جمع آورى قشون هستند و مى‌خواهند با لشكرى انبوه با رسول خدا 6 نبرد كنند، و هرقل با همه لشكريانش حركت كرده و قبائل غسان و جذام و بهراء و عامله را هم با خود همداستان نموده اينك خودش در حمص مانده و لشكريانش تا بلقاء رسيده‌اند.

رسول خدا 6 وقتى اين معنا را شنيد اصحاب خود را به تبوك كه يكى از شهرهاى بلقاء است فرستاد، و از آن سو افرادى را به ميان قبائلى كه در حول و حوش مدينه بودند و همچنين به مكه و نزد افرادى كه از ميان قبائل خزاعه و مزينه و جهينه مسلمان شده بودند فرستاد تا آنان را بر جهاد تحريك كنند.

آن گاه به لشكريان خود دستور داد تا لواى جنگ را در ثنية الوداع بيفراشتند، و به افرادى كه توانايى مالى داشتند دستور داد تا به تهى دستان كمك مالى كنند، و هر كس هر چه اندوخته دارد بيرون آورده و انفاق كند. لشكر نيز چنين كرده و با تشويق يكديگر لشكرى نيرومندى تشكيل دادند.

آن گاه رسول خدا 6 به خطبه ايستاد و بعد از حمد و ثناى پروردگار فرمود: اى مردم! راست‌ترين گفتارها كتاب خدا و سزاوارترين سفارشات تقوا و بهترين ملتها ملت ابراهيم و نيكوترين سنت‌ها سنت محمد و شريف‌ترين سخنان ذكر خدا و بهترين داستانها

[1] تفسير عياشى ج 2 ص 89 ح 59

[2] معانى الاخبار. التوحيد ص 351 ح 15

[3] تفسير قمى ص 290