كتاب را بيان مى‌كند، و با بيان آن مؤمنين را بر قتال با آنان تحريك و تشويق مى‌نمايد.

و ثالثا بدست آمد كه منظور از قتال اهل كتاب قتال با همه آنان است نه با بعضى از ايشان، زيرا گفتيم كه كلمه من در جمله‌(مِنَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ) براى تبعيض نيست.

(حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَ هُمْ صاغِرُونَ)

[معناى جزيه و مقصود از صغار اهل كتاب در:(... وَ هُمْ صاغِرُونَ)]

راغب در مفردات گفته است كلمه جزيه به معناى خراجى است كه از اهل ذمه گرفته شود، و بدين مناسبت آن را جزيه ناميده‌اند كه در حفظ جان ايشان بگرفتن آن اكتفاء مى‌شود[1].

و در مجمع البيان گفته است كه جزيه بر وزن فعلة از ماده جزى، يجزى گرفته شده، مانند عقده و جلسه ، و اين كلمه به معناى جزا و كيفرى است كه بخاطر باقى ماندن اهل ذمه بر كفر، از ايشان گرفته مى‌شود. صاحب مجمع اين معنا را به على بن عيسى نسبت داده است‌[2].

و ليكن كلام راغب مورد اعتماد است، و مطالب سابق ما آن را تاييد مى‌كند، زيرا در آنجا گفتيم حكومت اسلامى جزيه را به اين سبب مى‌گيرد كه هم ذمه ايشان را حفظ كند و هم خونشان را محترم بشمارد و هم به مصرف اداره ايشان برساند.

راغب در باره كلمه صاغر گفته است صغر و كبر از اسماء متضادى هستند كه ممكن است به يك چيز و ليكن به دو اعتبار اطلاق شوند، زيرا ممكن است يك چيزى نسبت به چيزى كوچك باشد و نسبت به چيز ديگرى بزرگ- تا آنجا كه مى‌گويد: اين كلمه اگر به كسر صاد و فتح غين خوانده شود، به معناى صغير و كوچك است، و اگر به فتح صاد و غين هر دو خوانده شود، به معناى ذلت خواهد بود. و كلمه صاغر به كسى اطلاق مى‌شود كه تن به پستى داده باشد، و قرآن آن را در باره آن دسته از اهل كتاب كه راضى به دادن جزيه شده‌اند استعمال كرده و فرموده:(حَتَّى يُعْطُوا الْجِزْيَةَ عَنْ يَدٍ وَ هُمْ صاغِرُونَ)[3].

از آنچه در صدر آيه مورد بحث از اوصاف سه‌گانه اهل كتاب بعنوان حكمت و مجوز قتال با ايشان ذكر شده، و از اينكه بايد با كمال ذلت جزيه بپردازند، چنين برمى‌آيد كه منظور از ذلت ايشان خضوعشان در برابر سنت اسلامى، و تسليمشان در برابر حكومت عادله جامعه‌

[1] مفردات راغب، ماده جزاء

[2] مجمع البيان، ج 5 ص 21

[3] مفردات راغب، ماده صغر