نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 9 صفحه : 292
فرارى نداشتيد، معناى
صحيحى نيست.
(ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ) يعنى دشمن را پشت سر خود قرار داديد. و اين
تعبير كنايه از انهزام است، و اين همان فرار از جنگ است كه بخاطر اطمينان به كثرت
نفرات و انقطاع از پروردگارشان بدان مبتلا شدند، با اينكه خداى تعالى فرموده بود:(
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفاً فَلا
تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ وَ مَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ) ...(فَقَدْ
باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ )[1] و نيز فرموده بود:(وَ لَقَدْ كانُوا عاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ لا يُوَلُّونَ الْأَدْبارَ وَ كانَ
عَهْدُ اللَّهِ مَسْؤُلًا)[2].
پس همه اين
معانى يعنى: 1- تنگ شدن زمين با همه فراخىاش 2- شكست خوردن و فرار كردنشان از جنگ
با اينكه گناه كبيره است 3- مستحق عقاب خداى تعالى شدن، همه بخاطر اعتماد و
اطمينانى بود كه به اسباب ظاهرى سراب گونه داشتند، و دردى هم از ايشان دوا نكرد.
بلكه خداى
سبحان به سعه رحمتش و منت عظيمش بر آنان منت نهاد و ياريشان كرد و سكينت و آرامش
در دلهايشان افكند و لشكريانى كه آنان نمىديدند به كمكشان فرستاد و كفار را عذاب
داده بطور مجمل- نه بطور قطع- وعده مغفرتشان داد، تا نه فضيلت خوف از دلهايشان
بيرون رود و نه صفت اميد از دلهايشان زايل گردد بلكه وعده را طورى داد كه اعتدال و
حد وسط ميان دو صفت خوف و رجاء حفظ شود، و آنها را به ترتيب صحيحى براى سعادت
واقعى آماده و تربيتشان كند.
[سخن عجيب
يكى از مفسرين در تفسير آيه و توجيه هزيمت مسلمانان در آغاز جنگ]
يكى از
مفسرين در تفسير اين آيه حرف عجيب و غريبى زده، و چون در مقام اين بوده كه آيه را
با روايات تفسير كند، و از طرفى چون روايات مختلف بودهاند به اصطلاح ميان آنها
جمع كرده و گفته است: مسلمانان اگر در جنگ حنين پشت به دشمن كردند از باب فرار و
ترس نبوده، بكله ستونهاى لشكر ثقيف و هوازن بطور ناگهانى و به صورت دسته جمعى بر
ايشان حمله بردند، و آن چنان آنها را به اضطراب و تزلزل درآوردند كه چارهاى جز
عقبنشينى
[1] اى كسانى كه ايمان آوردهايد چون كافران را بسيار و انبوه
بينيد به ايشان پشت مكنيد و هر كه در چنين روزى به آنان پشت بگرداند بسوى غضبى از
خدا برگشته و جايش در جهنم است مگر آنكه منظورش از پشت كردن غافلگير ساختن دشمن و
بكار بردن حيلههاى جنگى باشد. سوره انفال آيات 15- 16
[2] قبلا با خدا عهد بسته بودند كه پشت( بدشمن) نكنند و پيمان
خدا بازخواست شدنى است. سوره احزاب آيه 15
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 9 صفحه : 292