خدا در برابر بهشت فروخته‌ايم امتحان شوند و بايد با ابتلائاتى از قبيل كارزار مورد آزمايش قرار گيرند كه صادق و كاذب را خوب معلوم مى‌كند و تتمه و روابط محبت و خويشاوندى با دشمنان خدا را از دلها قطع مى‌سازد و كار نجات و هلاكت را يك طرفى مى‌كند.

پس مؤمنين بايد امر به قتال را امتثال كنند، بلكه در امتثال آن سبقت هم بگيرند تا هر چه زودتر صفاى جوهره و حقيقت ايمانشان ظاهر گشته و با آن در روزى كه جز حجت حق بكار نرود با خداى خود احتجاج كنند.

پس اينكه فرمود:(أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا) معنايش اين است كه: گويا گمان كرده‌ايد كه ما شما را بحال خود وا مى‌گذاريم و حقيقت صدق ادعايتان در ايمان به خدا و آياتش براى ما روشن نمى‌گردد؟.

و اينكه فرمود:(وَ لَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ ...) معنايش اين است كه: و در خارج معلوم نمى‌شود كه جهاد مى‌كنيد يا نه و آيا غير خدا و رسول و مؤمنين را براى خود اتخاذ مى‌كنيد يا خير پديد آمدن اين صحنه‌ها در خارج خود علم خداوند است به آنها، نظير اين بيان با شرح و بسط مختصرى در تفسير آيه‌(أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جاهَدُوا مِنْكُمْ ...)[1] در جلد چهارم همين كتاب گذشت، و شاهد اينكه معناى علم همين است كه ما گفتيم جمله‌(وَ اللَّهُ خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ) است.

و كلمه وليجة بطورى كه در مفردات راغب است به معناى كسى است كه آدمى او را تكيه‌گاه خود قرار دهد كه از خانواده‌اش نباشد[2].

بحث روايتى‌

در تفسير قمى در ذيل آيه‌(بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ) مى‌گويد: پدرم از محمد بن فضل از ابن ابى عمير از ابى الصباح كنانى از امام صادق (ع) برايم حديث كرد كه آن حضرت فرمود: اين آيه بعد از مراجعت رسول خدا 6 از جنگ تبوك كه در سنه نهم هجرت اتفاق افتاد نازل گرديد.

آن گاه فرمود: رسول خدا 6 بعد از آنكه مكه را فتح كرد در آن سال از

[1] سوره آل عمران آيه 142

[2] مفردات راغب ص 532