مكه باز مى‌گشت، و ابو سفيان هم در ميان ايشان بود، و مقصود از نفير لشكر قريش است كه قريب به هزار نفر بودند (و لشكر اسلام پس از دست نيافتن به مال التجاره آنان در بدر با خود آنان روبرو شدند)، و(إِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ) مفعول دوم يعدكم و جمله‌(أَنَّها لَكُمْ) بدل از آن است، و جمله و تودون در موضع حال است، و مقصود از(غَيْرَ ذاتِ الشَّوْكَةِ) آن طايفه بى شوكت است كه عبارت است از همان چهل نفر حامل مال التجاره كه قوا و نفراتشان از نفير كمتر بود، و شوكت به معناى تيزى و برندگى است، چون اين كلمه استعاره از شوك به معناى خار است.

و اينكه فرمود:(يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِماتِهِ) نسبت به آيه شريفه، حال است، و منظور از احقاق حق اظهار و تثبيت آن به ترتيب آثار آن است، و كلمات خدا قضا و قدرى است كه رانده به اينكه انبياى خود را يارى نموده و دين حق خود را ظاهر سازد، هم چنان كه در آيه‌(وَ لَقَدْ سَبَقَتْ كَلِمَتُنا لِعِبادِنَا الْمُرْسَلِينَ إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورُونَ وَ إِنَّ جُنْدَنا لَهُمُ الْغالِبُونَ)[1] و همچنين آيه‌(يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ، هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‌ وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ)[2] اشاره به آن كرده است.

بعضى از قاريان قرآن آيه را به بكلمته قرائت كرده‌اند، و اين قرائت موجه‌تر و به عقل نزديك‌تر است. و كلمه دابر به معناى متعلقات هر چيز است كه بعد از آن چيز بيايد و به آن بپيوندد، و قطع دابر كنايه از نابود كردن و منقرض ساختن چيزى است بطورى كه بعد از آن اثرى كه متفرع بر آن و مربوط به آن باشد باقى نماند.

و معناى آيه اين است كه: بياد آوريد آن روزى را كه خداوند به شما وعده داد كه با يارى او بر يكى از دو طايفه عير و يا نفير غالب شويد، و شما ميل داشتيد كه آن طايفه، طايفه عير (قافله تجارتى قريش) باشد، چون نفير (لشكريان قريش) عده‌شان زياد بود، و شما ضعف و ناتوانى خود را با شوكت و نيروى آنان مقايسه مى‌كرديد، و ليكن خداوند خلاف اين را مى‌خواست، خداوند مى‌خواست تا با لشكريان ايشان روبرو شويد، و او شما را با كمى عددتان بر ايشان غلبه دهد، و بدين وسيله قضاى او مبنى بر ظهور حق و استيصال كفار و ريشه‌كن شدن‌

[1] و به تحقيق مشيت و قضاى ما به نفع بندگان مرسل ما بر اين رانده شده كه آنان، آرى هم ايشان منصور خواهند بود و بر اينكه لشكر ما ايشانند فيروزمندان. سوره صافات آيه 173

[2] مى‌خواهند نور خدا را با دهنهاشان خاموش كنند( غافل از اينكه) خداوند نور خود را به حد تمام خواهد رسانيد هر چند كافران كراهت داشته باشند، او كسى است كه فرستاده خود را به هدايت و دين حق فرستاد تا آن را بر همه اديان غلبه دهد هر چند مشركين كراهت داشته باشند. سوره صف آيه 9