و وجه التفات همانطور كه قبلا هم خاطر نشان شد اين است كه بجاى اينكه بفرمايد:

پس ايمان آوريد به خدا و به من فرمود: پس ايمان بياوريد به خدا و به رسول او ، آن گاه رسول را به اوصافى وصف كرد تا بدين وسيله امر در فامنوا و در(وَ اتَّبِعُوهُ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ) را تعليل كرده باشد.

و مقصود از اهتداء در تهتدون هدايت يافتن بسوى سعادت اخروى است كه عبارت است از خوشنودى خدا و بهشت او، نه هدايت يافتن به راه حق، زيرا ايمان به خدا و به رسول خدا و پيروى كردن احكام و شرايع رسول، خودش اهتداء به راه حق است، نه اينكه نتيجه‌اش اهتداء به راه حق باشد. پس برگشت معناى‌(لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ) به معناى‌(أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ) است كه در آيه قبلى بعنوان نتيجه ايمان به خدا و پيروى رسول خدا 6 ذكر شده است.

[مراد از هدايت و امت در:(وَ مِنْ قَوْمِ مُوسى‌ أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ)]

(وَ مِنْ قَوْمِ مُوسى‌ أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ) در اين جمله عمل صالح نيكان از بنى اسرائيل را مى‌ستايد، و اين از انصاف قرآن است كه بعد از بر شمردن سيئاتى كه از آنان سر زده مستحقين مدح را نيز مدح مى‌كند، و حاصل معنايش اين است كه: همه بنى اسرائيل خدا و رسول را مخالفت نكرده و بر ضلالت و ظلم پافشارى نداشتند، بلكه پاره‌اى از ايشان مردمى بودند كه ديگران را به سوى حق راهنمايى نموده و در ميان ايشان به حق و عدالت حكم مى‌كردند. بنا بر اين، بايد گفت: باء در بالحق همان بايى است كه علماى نحو آن را باء آلت مى‌نامند، مى‌توان هم گفت كه باء ملابسه است.

بنا بر اين معنا، آيه مورد بحث از مواردى است كه خداوند هدايت را به غير خود و به غير انبياء و امامان نسبت داده، نظير حكايتى كه از مؤمن آل فرعون كرده و با اينكه ظاهرا پيغمبر نبوده در باره‌اش فرموده:(وَ قالَ الَّذِي آمَنَ يا قَوْمِ اتَّبِعُونِ أَهْدِكُمْ سَبِيلَ الرَّشادِ)[1] و بعيد نيست كه مراد از امت از قوم موسى در آيه مورد بحث، انبياء و امامانى باشند كه بعد از موسى در ميان بنى اسرائيل پديد آمدند و قرآن در باره‌شان در چند مورد و از آن جمله فرموده:(وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا لَمَّا صَبَرُوا وَ كانُوا بِآياتِنا يُوقِنُونَ)[2] چون اگر هدايت‌

[1] آنكه ايمان داشت گفت: يا قوم مرا پيروى كنيد تا به راه كمال هدايت‌تان كنم. سوره مؤمن آيه 38

[2] و از ايشان امامانى قرار داديم كه به امر ما هدايت مى‌كردند، چون صبر كرده و به آيات ما يقين مى‌داشتند. سوره الم سجده آيه 24