بوده كه خداوند آن را در خارج و يا در گوش او ايجاد كرده، و ما در بحثى كه در سابق راجع به كلام نموديم مطالبى گذرانديم و ان شاء اللَّه تتمه آن را در تفسير سوره شورى ايراد خواهيم نمود.

به هر حال جمله‌(قالَ يا مُوسى‌ إِنِّي اصْطَفَيْتُكَ) كلامى است كه ورودش در مورد امتنان و در موعظه موسى (ع) است، و غرض از آن اين است كه به موسى خاطر نشان سازد كه اين موهبت بزرگ را كوچك نشمرده و شكر آن را بجا آورد.(وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ مَوْعِظَةً وَ تَفْصِيلًا لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ ...) كلمه لوح به معناى آن صفحه‌اى است كه براى كتابت تهيه شده، و از اين جهت آن را لوح مى‌خوانند كه آن نوشته را ظاهر مى‌سازد، مانند لاح، يلوح كه به معناى ظاهر شدن است، مثلا مى‌گويند: لاح البرق يعنى برق ظاهر گرديد.

كلمه من در جمله‌(مِنْ كُلِّ شَيْ‌ءٍ) به شهادت سياق بعديش، تبعيض را مى‌رساند، و از ظاهر سياق بر مى‌آيد كه كلمه موعظة بيان‌(كُلِّ شَيْ‌ءٍ) است و جمله‌(وَ تَفْصِيلًا لِكُلِّ شَيْ‌ءٍ) عطف است بر آن، و اگر تفصيلا را نكره آورده براى اين است كه ابهام و تبعيض را افاده كند. بنا بر اين برگشت معناى آيه به اين مى‌شود كه ما براى موسى در الواح كه همان تورات است منتخبى از هر چيز نوشتيم، به اين معنا كه ما براى او مقدارى موعظه نوشته و از هر مطلب اعتقادى و عملى آن مقدارى را كه مورد احتياج قوم او بود تشريح نموده و تفصيل داديم.

بنا بر اين، آيه شريفه به خوبى دلالت دارد بر اينكه تورات نسبت به معارف و شرايعى كه مورد نياز بشر است كتاب كاملى نيست، و همين طور هم هست، هم چنان كه در آيه‌(وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتابِ وَ مُهَيْمِناً عَلَيْهِ)[1] بعد از ذكر تورات و انجيل، قرآن را مهيمن و مكمل آن دو خوانده است.

(فَخُذْها بِقُوَّةٍ وَ أْمُرْ قَوْمَكَ يَأْخُذُوا بِأَحْسَنِها)- اين جمله تفريع است بر جمله‌(وَ كَتَبْنا لَهُ فِي الْأَلْواحِ) چون در حقيقت جمله نوشتيم براى او در الواح به معناى گفتن هم اشعار دارد، و مثل اين است كه فرموده باشد: ما به موسى گفتيم براى تو در الواح از هر چيزى نوشته‌ايم پس آن الواح را محكم بگير ، و محكم گرفتن كنايه است از اينكه آن را شوخى و سرسرى فرض نكند بلكه جديش بگيرد و در آن رعايت احتياط را بكند. و وجه اين كنايه اين است كه اگر كسى امرى را جدى بداند و در باره آن رعايت احتياط را بنمايد قهرا همه قوت و

[1] و فرستاديم بسويت كتاب را به حق در حالى كه كتابهايى را كه در پيش روى خود داشت تصديق مى‌كرد و بر آنها مسلط بود. سوره مائده آيه 48