آيه‌ايست كه متضمن حكم مورد بحث است، حكمى كه جمله (ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ‌)- آنچه از پروردگارت بتو نازل شده اشاره به آن دارد، كما اينكه در آيه حج، مخالفين خصوص حج را كافر خوانده و فرموده:(وَ مَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعالَمِينَ)[1] نه كفرى كه به معناى استكبار از اصل دين و از اقرار به شهادتين است، زيرا كفر به اين معنا با مورد آيه مناسبت ندارد، مگر اينكه كسى بگويد مراد از(ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ) مجموع دين و قرآن است، كه ما سابقا جوابش را داده و اين حرف را نپذيرفتيم، و بنا بر اين مراد از هدايت هم هدايت به راه راست نيست، بلكه مراد هدايت به مقاصد شوم آنها است، و معنايش اين است كه خداوند ابزار كار و اسباب موفقيت آنان را در دسترسشان قرار نمى‌دهد، نظير اين آيه كه مى‌فرمايد:(إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقِينَ)[2] و اين آيه:(وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ)[3] كه معلوم است مراد از هدايت در اين دو آيه هدايت به فسق و ظلم است، و ما سابقا در جلد دوم اين كتاب راجع به اين هدايت بحث كرديم.

پس معناى آيه اينست كه خداوند آنها را مطلق العنان نمى‌گذارد تا هر لطمه كه بخواهند به دين و به كلمه حق وارد آورده و نورى را كه از جانب خود نازل كرده خاموش كنند، چون بطور كلى كفار و ظالمين و فاسقين از شومى و بدى كه دارند همواره در پى تغيير سنت خداوند، و مى‌خواهند سنتى را كه بين خلق خدا جارى است و مسير اسبابى را كه يكى پس از ديگرى در راه تحصيل مسببات در جريانند عوض كرده اسبابى را كه همه اسباب هدايت و فضيلتند و بين آنها و اينكه نام گناه بر آنها اطلاق شود فرسنگ‌ها فاصله است، آلوده كرده و بسوى مقاصد باطل و فاسد خود منحرف كنند، آرى آنان اينطور مى‌خواهند و ليكن قدرت و شوكت‌شان كه آن را هم خدا ارزانيشان داشته خداوند را زبون و عاجز نمى‌كند، هر چند مساعى‌شان آنان را احيانا و در چند قدم كوتاه پيشرفت دهد و در نتيجه، كارشان سامان يابد و به مقاصد پليد خود نائل شوند و ليكن اين استعلا و استقامت كارهايشان جز براى مدت كوتاهى دوام نيافته و بالآخره تباه خواهد شد، بلكه خداوند آنان را در چاهى كه براى مسلمين كنده بودند در خواهد انداخت، آرى‌(وَ لا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ)[4].

[1] و كسى كه كفر ورزيد( بداند) كه محققا خداوند بى نياز از همه عالميان است. سوره آل عمران آيه 97.

[2] محققا خداوند هدايت نمى‌كند فاسقين و تبهكاران را. سوره منافقين آيه 6.

[3] و خداوند هدايت نمى‌كند قوم ستمگر را. سوره بقره آيه 258.

[4] مكر بد و دامى كه تنيده ميشود جز گريبان صاحبش را نمى‌گيرد و جز بر او مسلط و محيط نمى‌شود. سوره فاطر آيه 43.