نيز مى‌فرمايد:(وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا)[1] و نيز از قول آدم و همسرش (ع) حكايت كرده كه عرض كردند:(وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا)[2] و از نوح (ع) حكايت مى‌كند كه گفت:(وَ إِلَّا تَغْفِرْ لِي وَ تَرْحَمْنِي)[3].

[اقسام گناه و اقسام عفو]

پس از اين بيان چنين به دست آمد كه گناه داراى مراتب مختلفى است كه يكى پس از ديگرى و در طول هم قرار دارند، چنان كه مغفرت نيز داراى مراتبى است كه هر مرتبه از آن متعلق به گناه آن مرتبه مى‌شود، و چنين نيست كه گناه در همه جا عبارت باشد از نافرمانى اوامر و نواهى مولوى كه معناى متعارفى آن است، و نيز چنين نيست كه هر مغفرتى متعلق به چنين گناهى باشد، بلكه غير از اين معنايى كه عرف از گناه و مغفرت مى‌فهمد گناهان و مغفرتهاى ديگرى هم هست كه اگر بخواهيم آن را از بحث سابق خود گرفته و بشماريم بالغ بر چهار مرتبه مى‌شود:

اول: گناه معمولى و عرفى كه اگر بخواهيم عمومى تعريفش كنيم عبارت مى‌شود از مخالفت پاره‌اى از مواد قوانين عملى چه دينى و چه غير دينى، و مغفرت متعلق به اين مرتبه از گناه هم اولين مرتبه مغفرت است.

دوم: عبارتست از گناه متعلق به احكام عقلى و فطرى و مغفرت متعلق به آن هم دومين مرتبه مغفرت است.

سوم: گناه متعلق به احكام ادبى است نسبت به كسانى كه افق زندگيشان ظرف آداب است، و اين مرتبه هم براى خود مغفرتى دارد، و اين دو قسم از گناه و مغفرت را فهم عرف گناه و مغفرت نمى‌شمارد، و شايد اگر در جايى هم چنين اطلاقى ببينند حمل بر معناى مجازى مى‌كنند. و ليكن بنظر دقيق و علمى مجاز نيست. براى اينكه همه آثار گناه و مغفرت را دارد.

چهارم: گناهى است كه تنها ذوق عشق، آن را و مغفرت مربوط به آن را درك مى‌كند، البته در طرف بغض و نفرت نيز گناه و مغفرتى مشابه آن تصور مى‌شود. و اين نوع از گناه و مغفرت را فهم عرفى حتى به معنى مجازى هم گناه نمى‌شمارد و اين اشتباهى است از عرف، و البته تقصير هم ندارد، زيرا فهم عرفى از درك اين حقايق قاصر است، و چه بسا كسانى از همين اهل عرف بگويند اين حرفها از خرافات و موهومات عشاق و مبتلايان بمرض برسام [4] و

[1] سوره بقره آيه 286

[2] سوره اعراف آيه 23

[3] سوره هود آيه 47

[4] التهابى است كه در پرده قلب پديد مى‌آيد.