اسمى برده نشده است.[1] ضمير ها در اتخذوها به صلات يا به مصدرى كه از كلمه ناديتم استفاده مى‌شود يعنى مناداة برمى‌گردد، و چون ضمير راجع به مصدر را هم مى‌توان مذكر آورد و هم مؤنث از اين رو فرموده: اتخذوها و آن را مؤنث آورده است، و جمله‌(ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَعْقِلُونَ) از قبيل تذييل بمنزله جواب از عمل آنان و بيان اين جهت است كه صدور استهزا از آنان و به مسخره گرفتن نماز و اذان براى اينست كه آنان مردمى سبكسر و بى عقلند، و نمى‌توانند از نظر تحقيق به اين اعمال دينى و عبادتهايى كه عبادت حقيقى است بنگرند، و فوايد آن را كه همانا نزديكى به خداى تعالى و تحصيل سعادت دنيا و آخرت است درك كنند.

(قُلْ يا أَهْلَ الْكِتابِ هَلْ تَنْقِمُونَ مِنَّا إِلَّا أَنْ آمَنَّا بِاللَّهِ ...) راغب در كتاب مفردات القرآن خود مى‌گويد: نقمت الشي‌ء (بصداى بالاى قاف و صداى زير آن) هر دو به معناى انكار و خرده‌گيرى و عقوبت زبانى يا عملى است و در آيات زير نقمت به همين معنا است:(وَ ما نَقَمُوا إِلَّا أَنْ أَغْناهُمُ اللَّهُ)[2](وَ ما نَقَمُوا مِنْهُمْ إِلَّا أَنْ يُؤْمِنُوا بِاللَّهِ)[3](هَلْ تَنْقِمُونَ مِنَّا ...) و در بعضى موارد به معناى عقوبت و كيفر مى‌آيد مانند اين آيه:

( فَانْتَقَمْنا مِنْهُمْ فَأَغْرَقْناهُمْ فِي الْيَمِ‌)- انتقام گرفتيم از آنها و در دريا غرقشان كرديم [4].

بنا بر گفته وى، معناى آيه مورد بحث اين مى‌شود: آيا كراهت و خرده‌گيرى‌هاى شما جز براى ايمانيست كه در ما سراغ داريد؟ و مى‌بينيد كه ما به خدا و آنچه خداوند نازل كرده ايمان آورده‌ايم و شما چون توفيقى نيافته‌ايد و هم چنان به فسق خود باقيمانده‌ايد؟! و اين لحن گفتار زياد است نظير كسى كه به ديگرى مى‌گويد: آيا اعتراض و خرده‌گيرى تو، جهت و دليل ديگرى جز اين دارد كه چرا من عفيفم و مانند تو فاجر نيستم؟! يا اينكه مى‌گويد آيا تو در خرده‌گيرى از من حرف حسابى ديگرى جز اين دارى كه من توانگرم و تو فقيرى و چرا من مانند تو تهى دست نشدم؟! و همچنين امثال اين تعبيرات كه در مورد مقابله و ازدواج فراوان بكار مى‌رود.

[1] تفسير القرطبى ج 4 ص 222.

[2] و انكار نكردند دين خدا را مگر براى اينكه به وسيله خدا و رسولش توانگر شدند و بجاى اينكه شكر كنند خدا و رسولش را طغيان نموده و كفران ورزيدند. سوره توبه آيه 74.

[3] و آنان از مؤمنين انكار نمى‌كنند مگر همين را كه اينان به خداى عزيز حميد ايمان آورده‌اند.

سوره بروج آيه 8.

[4] مفردات راغب ص 504( نقم).