كه لازم است از آن بابت به خشم آيد، راه خود را عوض مى‌كند و خود ما انسانها هم مى‌گوئيم: غضبت الى فلان من كذا و هم مى‌گوئيم: رغمت اليه اين بود گفتار راغب.[1] و بنا بر آنچه گفته شد، معناى آيه شريفه اين مى‌شود كه: هر كس در راه خدا يعنى به طلب خشنودى او مهاجرت كند، و به اين منظور از خانه و كاشانه‌اش چشم بپوشد كه هم از نظر اعتقادى و هم از نظر عملى پاى بند به دين خدا باشد، خواهد ديد كه در زمين نقاط بسيارى براى زندگى او هست. هر نقطه‌اى را كه موانع نمى‌گذارد او در آن نقطه دين خدا را اقامه كند، به وسيله مهاجرت به نقطه‌اى ديگر پناهنده مى‌شود و به اين وسيله دماغ آن مانع را بخاك مى‌مالد، و آن مانع را بخشم درمى‌آورد و يا با آن به نزاع برمى‌خيزد، و آن وقت است كه مى‌فهمد زمين خدا فراخ است.

در آيات سابق نيز خداى تعالى فرموده:(أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ واسِعَةً ...) و با اين سابقه جا داشت بعنوان نتيجه گيرى فقط فرموده باشد:(وَ مَنْ يُهاجِرْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يَجِدْ فِي الْأَرْضِ مُراغَماً كَثِيراً وَ سَعَةً) ولى هم كلمه سعة را آورد و هم كلمه‌(مُراغَماً كَثِيراً) را براى اينكه خواست كلام را منطبق با غرض بسازد.

توضيح اينكه با آمدن كلمه سعة در دو آيه قبل و در خود اين آيه، آوردن كلمه‌(مُراغَماً كَثِيراً) كه لازمه سعه و فراخى زمين است، قيدى اضافى در كلام آمده و اين قيد اضافى را مقيد كرد به‌(فِي سَبِيلِ اللَّهِ)، و فهماند كه هم مراغمه مقيد به سبيل اللَّه است و هم سعه، تا نتيجه بگيرد كه در دو آيه قبل هم كه قيد سبيل اللَّه نيامده بود، اين قيد منظور بود و به مؤمنين ساكن در دار شرك و محيط كفر تذكر بدهد كه اگر در راه خدا مهاجرت كنند، خدا راههاى بسيارى پيش پايشان مى‌گذارد و اگر نكنند فردا كه مرگشان فرا مى‌رسد نمى‌توانند به ملائكه قبض ارواح بگويند: ما در زمين بيچاره بوديم. و اين موعظتى است به آنان كه در بيرون آمدن از محيط شرك، دلگرم و تشويق و تشجيع مى‌شوند و با آرامش خاطر مهاجرت مى‌كنند.

(وَ مَنْ يَخْرُجْ مِنْ بَيْتِهِ مُهاجِراً إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ...) مهاجرت به سوى خدا و رسول كنايه است از مهاجرت به سرزمين اسلام، سرزمينى كه انسانها مى‌توانند در آنجا با كتاب خدا و سنت رسول خدا 6 آشنا شده، و سپس به آن دو عمل كنند.

و ادراك موت، استعاره به كنايه است از فرا رسيدن مرگ بطور طبيعى، و يا ناگهانى‌

[1] مفردات راغب، ص 199.