هر كس قبلا كافر بوده و آن روز ايمان بياورد سودى به حالش ندارد، نشانى ديگرش اين است كه كفار منتظر آن فتح هستند و خواننده محترم توجه دارد كه اين نشانى‌ها با فتح مكه تطبيق نمى‌شود و حتى با ساير فتوحاتى كه مسلمانان تا به آن روز داشتند نيز منطبق نيست، براى اينكه سود ندادن ايمان در روز فتح كه در حقيقت همان توبه كردن در آن روز است به يكى از دو جهت تصور دارد- كه بيان مفصلش در بحث پيرامون توبه در تفسير آيه:(إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ ...)[1]، در جلد چهارم عربى اين كتاب گذشت يكى اينكه اصلا نشاه دنيا مبدل به نشانه‌اى ديگر شود كه معلوم است در نشاه ديگر اختيار بر داشته مى‌شود، چون در زندگى آخرت ديگر جاى توبه كردن و ايمان آوردن نيست و يا به اينكه اخلاق و ملكات نفسانى انسان بكلى مبدل به ملكات ديگرى شود، آن چنان كه قلب قساوت يابد، قساوتى كه ديگر اميد توبه و برگشت به خدا در او نرود هم چنان كه در جاى ديگر فرمود:(يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آياتِ رَبِّكَ لا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمانِها خَيْراً)[2].

و نيز فرموده:(وَ لَيْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِينَ يَعْمَلُونَ السَّيِّئاتِ حَتَّى إِذا حَضَرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قالَ إِنِّي تُبْتُ الْآنَ، وَ لَا الَّذِينَ يَمُوتُونَ وَ هُمْ كُفَّارٌ)[3].

و به هر حال اگر مراد از فتح، يكى از فتوحات مسلمين نظير فتح مكه يا فتح قلعه‌هاى يهوديان و يا فتح بلاد نصارا باشد حرفى است، و ليكن انطباق جمله:(فَيُصْبِحُوا عَلى‌ ما أَسَرُّوا ...) و جمله‌(يَقُولُ الَّذِينَ ...) بر چنين روزى معلوم نيست كه وجهش بيان شد.

و اگر مراد از فتح روزگارى باشد كه اسلام بساط كفر را از جهان بر چيند و خداى تعالى بين رسول و قومش حكم فصل و داورى نهايى كند در اين صورت آيه شريفه از پيشگويى‌هاى قرآنى خواهد بود كه از حوادث آينده امت اسلام خبر مى‌دهد و در اين صورت آيه شريفه همان را مى‌گويد كه آيه زير در مقام افاده آن است:(وَ لِكُلِّ أُمَّةٍ رَسُولٌ فَإِذا جاءَ رَسُولُهُمْ قُضِيَ بَيْنَهُمْ ...)[4].

[1] سوره نساء، آيه 17- 18 .

[2] روزى كه پاره‌اى از آيات پروردگارت بيايد ديگر ايمان آوردن هيچ انسانى كه قبلا ايمان نداشته و يا از ايمانش خيرى كسب نكرده و سودى نخواهد بخشيد. سوره انعام، آيه 158 .

[3] كسانى كه هم چنان عمل زشت خود را ادامه مى‌دهند تا مرگشان فرا رسد، آن وقت( اگر ديدى يكى از آنها) گفت: حالا ديگر توبه كردم، توبه‌اش قبول نيست و همچنين كسانى كه در حال كفر مى‌ميرند. سوره نساء، آيه 18 .

[4] سوره يونس، آيه 47- 56 .