گفتارى پيرامون معناى احساس و انديشيدن‌

اين گوشه از داستان فرزندان آدم كه خداى تعالى كلاغى را فرستاد تا با كندوكاو كردن زمين به قاتل تعليم دهد چگونه جسد برادر را در زمين پنهان كند، و او بعد از مشاهده كار كلاغ گفت:(يا وَيْلَتى‌ أَ عَجَزْتُ أَنْ أَكُونَ مِثْلَ هذَا الْغُرابِ فَأُوارِيَ سَوْأَةَ أَخِي فَأَصْبَحَ مِنَ النَّادِمِينَ) يك آيه از قرآن است كه در نوع خود نظيرى در قرآن ندارد، آيه‌اى است كه حال انسان در استفاده از حس را مجسم مى‌سازد و خاطرنشان مى‌كند كه بشر خواص هر چيزى را به وسيله حس خود درك مى‌كند و بعد از درك و احساس آن را ماده خام دستگاه تفكر خود كرده با دستگاه فكريش از آن مواد خام قضايايى مى‌سازد كه به درد اهداف و مقاصد زندگيش بخورد، البته اين بر حسب نظريه‌اى است كه دانشمندان پس از بحث‌هاى علمى به دست آورده و به اين نتيجه رسيده‌اند كه علوم و معارف بشرى اگر به دقت ريشه‌يابى شود، همه منتهى به يكى از حواس آدمى مى‌گردد، در مقابل نظريه تذكر و علم فطرى است كه ريشه علوم و معارف را فطرت بشر مى‌داند (و ما در همين جلد پيرامون اين دو نظريه بحث كرديم).

توضيح نظريه اول اينكه اگر خواننده عزيز صور علميه، يعنى تك تك تصديق‌ها و تصورهاى يك انسان هر چند جاهل‌ترين و كم‌فهم‌ترين انسان را در نظر بگيرد چه صور علميه كليه او را و چه جزئيه‌اش را- خواهد ديد كه همين فرد جاهل و كوتاه فكر آن قدر صورتهاى علمى در خزينه فكريش دارد كه به جز رب العالمين احدى نمى‌تواند آن صورتها را آمارگيرى كند.

و از سوى ديگر اين معنا را به مشاهده در مى‌يابد كه تمامى آن صورتهاى علمى با همه كثرتش و با اينكه گفتيم از حد شمار بيرون است، پيوسته و همه روزه و در طول زندگى بشر در دنيا رو به زيادتر شدن و نمو كردن است، و اگر از آخرت به طرف عقب برگرديم، يعنى از آخر عمر آن انسان فرضى به طرف اولين روز تولدش بر گرديم مى‌بينيم روز به روز معلومات آن انسان و صور علميه‌اش كمتر شده تا در روز تولدش به صفر مى‌رسد، تا جايى كه در صفحه ذهن هيچ صورت علميه‌اى وجود ندارد البته منظور ما از اين علم علم بالفعل است، نه استعداد و آمادگى براى داشتن علم، دليل اين گفتار ما آيه شريفه قرآن است كه مى‌فرمايد:(عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ يَعْلَمْ)[1].

[1] خداى تعالى بود كه به انسان چيزهايى را تعليم كرد كه خود انسان آنها را نمى‌دانست. سوره علق آيه 5 .