(فاسِقُونَ )[1].

و سخن كوتاه اينكه خداى سبحان دنبال مساله قساوت قلبشان مى‌فرمايد: نتيجه آن اين شد كه برگشتند و دست به تحريف كلام خدا زدند(يُحَرِّفُونَ الْكَلِمَ عَنْ مَواضِعِهِ)، يعنى آن را طورى تفسير كردند كه صاحب كلام آن معنا را در نظر نداشت و خداى تعالى كه صاحب كلام بود به آن تفسير راضى نبود و يا از كلام خدا هر چه را كه خوشايندشان نبود انداختند و چيزهايى كه دلشان مى‌خواست از پيش خود به آن اضافه كردند و يا كلام خدا را جابجا نمودند، همه اينها تحريف است، و بنى اسرائيل به اين ورطه نيفتادند مگر به خاطر اينكه دستشان از حقائق روشن دين بريد،(وَ نَسُوا حَظًّا مِمَّا ذُكِّرُوا بِهِ)، و معلوم است كه اين حظى كه فراموش كردند قسمتى از اصول دينيشان بوده كه سعادتشان دائر مدار آن اصول بوده، اصولى كه هيچ چيزى جاى آن را اشغال نكرد مگر آنكه شقاوت دائمى را عليه آنان مسجل نمود مثل اينكه بجاى منزه دانستن خداى تعالى از داشتن شبيه كه يكى از اصول دين توحيد است مرتكب تشبيه شدند، و يا موسى را خاتم انبيا شمردند، و شريعت تورات را براى ابد هميشگى پنداشتند، و نسخ و بداء را باطل دانستند، و گرفتار عقائد باطل غير اينها شدند.

(وَ لا تَزالُ تَطَّلِعُ عَلى‌ خائِنَةٍ مِنْهُمْ) كلمه خائنة چه به معناى اسم فاعل باشد و چه به معناى خيانت بدان جهت كه نكره آمده و به خاطر كلمه منهم طائفه‌اى از آنان را شامل مى‌شود، و معناى جمله اين است كه تو همواره به طائفه‌اى از آنان اطلاع پيدا مى‌كنى كه خائنند، و يا هميشه بر خيانت طائفه‌اى از آنان اطلاع پيدا مى‌كنى،(إِلَّا قَلِيلًا مِنْهُمْ، فَاعْفُ عَنْهُمْ، وَ اصْفَحْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ)، در سابق مكرر گفته‌ايم كه استثناى قليلى از بنى اسرائيل منافات با اين معنا ندارد كه لعنت و عذاب متوجه اين امت و اين نژاد بشود.

و يكى از حرف‌هاى عجيبى كه بعضى از مفسرين در تفسير اين آيه زده‌اند اين است كه گفته‌اند: مراد از كلمه قليل عبد اللَّه بن سلام و اصحاب او است، و آيه شريفه مى‌خواهد بفرمايد همه يهوديان خائنند، مگر او و دوستانش‌[2]، و وجه عجيب بودن اين تفسير اين است كه‌

[1] آيا براى كسانى كه ايمان آورده‌اند آن لحظه نرسيده كه دلهاشان براى ياد خدا و عمل به معارف و احكام حقى كه نازل شده نرم شود؟ و مانند اهل كتاب نباشند، كه قبل از شما برايشان كتاب آمد، و سالها از عصر پيامبرشان گذشت، در نتيجه دلهايشان قساوت يافت و اينك بسيارى از آنان فاسقند. سوره حديد آيه 16 .

[2] تفسير المنار ج 6 ص 285.