نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 5 صفحه : 359
علاوه بر اينكه بنا به گفته صاحب مجمع البيان امت
اجماع دارد بر اينكه وضوى كسى كه از بالا به پائين مىشويد- صحيح است[1] و اين نيست مگر بخاطر اينكه جمله
مورد بحث با آن سازگار است و اين هم نيست مگر بخاطر اينكه جمله:(إِلَى الْمَرافِقِ) قيد براى موضوع يعنى ايديكم است، نه
براى حكم يعنى جمله فاغسلوا .
(وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ) كلمه
مسح به معناى كشيدن دست و يا هر عضو ديگر از لامس است بر شىء ملموس، بدون
اينكه حائلى بين لامس و ملموس باشد، و نيز خود لامس دست و يا عضو ديگر خود را به
آن شىء بكشد، وقتى گفته مىشود: مسحت الشيء و يا گفته شود
مسحت بالشىء هر دو به يك معنا است، هم چنان كه در آيه مورد بحث نيز
حرف با آمده و فرموده:
برءوسكم ليكن اگر بدون حرف با استعمال شود، و شىء ملموس را مفعول خود
بگيرد، استيعاب و شمول را مىرساند، و اگر با حرف باء مفعول بگيرد، دلالت مىكند
بر اينكه بعضى از شىء ملموس را لمس كرده، نه همه آن را.
پس اينكه
فرمود:(وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ) دلالت دارد بر اينكه
مسح سر، فى الجمله واجب است نه بالجمله، سادهتر بگويم مسح مقدارى از آن واجب است
نه همه آن، و اما اينكه آن مقدار كجاى سر است؟ از مدلول آيه خارج است و اين سنت
است كه عهدهدار بيان آن است، و سنت صحيح وارد شده به اينكه سمت پيشانى يعنى جلو
سر بايد مسح شود.
[اختلاف در
اعراب كلمه ارجلكم و در نتيجه اختلاف در اينكه مسح پا واجب است يا
شستن آن]
و اما
جمله: و ارجلكم ، بعضى كلمه ارجل را به صداى پائين لام
قرائت كردهاند، كه قهرا آن را عطف بر كلمه على رؤسكم گرفتهاند، و چه
بسا گفته باشند كه مجرور بودنش از باب تبعيت است نه از باب عطف، نظير آيه:(وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ)[2] كه مجرور
بودن كلمه حى به صرف تبعيت است و گر نه مفعول جعلنا بود، و بايد منصوب
خوانده مىشد[3] ولى اين
حرف اشتباه است، براى اينكه در ادبيات گفتهاند كه تبعيت لغت طرد شده و بدى است و
ما نمىتوانيم كلام خداى عز و جل را بر چنين لغتى حمل كنيم، و جملهاى كه به عنوان
شاهد آورده يعنى جمله:(وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْءٍ
حَيٍّ) به معناى قرار داديم نيست تا كلمه حى مفعول
آن باشد و به نصب خوانده شود و اگر به