و اين آيات
بطورى كه ملاحظه مىكنيد از زمره كسانى كه بعد از ايمان آوردن كافر مى شوند و در
نتيجه مشمول مغفرت و هدايت نمىگردند افرادى را استثناء كرده و در عين اينكه
افرادى را استثناء كرده، قبول توبه افرادى ديگر را كه بعد از ارتداد كفر خود را
بيشتر مىكنند نفى مىكند و اول اين آيات درباره همين افراد است كه بعد از ايمان
آوردن و به حقانيت رسول شهادت دادن و بعد از ظاهر شدن آياتى بينات، كفر ورزيدند،
اين كفر ورزيدن و ارتدا جز از راه عناد و لجاجت نمىتواند باشد و وقتى اين كفر رو
به زيادى مىگذارد كه عناد و طغيان در دلها مستقر و جايگير شود، و طغيان و استكبار
جايى در دلها براى قبول حق باقى نگذارد و معلوم است كه از چنين افرادى و دارندگان
چنين حالى عادتا توبه و برگشت به سوى خدا محقق نمىشود.
همه اينها كه
تا اينجا گفته شد- همانطور كه قبلا اشاره كرديم- به مقتضاى خود آيه شريفه و با قطع
نظر از قبل و بعد آن بود و اما اگر آيه شريفه را با قبل و بعد آن، مورد دقت قرار
دهيم و بايد هم چنين كنيم، زيرا آيات خالى از ظهور و تا حدودى خالى از دلالت بر
اين معنا نيست كه آيات، سياقى واحد دارند و به يكديگر متصلند در اين صورت بايد
بگوئيم جمله:(إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ...) در مقام
تعليل براى جمله:( وَ مَنْ يَكْفُرْ بِاللَّهِ) ...(فَقَدْ
ضَلَّ ضَلالًا بَعِيداً ) مىباشد و اين دو آيه شريفه داراى يك مصداقند
به اين معنا كه مصداق جمله دومى و يا به عبارت ديگر آن كسى كه به خدا و ملائكه او
و كتب او و رسولان او و به روز جزا كفر مىورزد همان كسى است كه جمله اول درباره
او سخن گفته، يعنى همان كسى است كه اول ايمان آورده و سپس كفر ورزيده و باز ايمان
آورده، و براى بار دوم كفر ورزيده و كفر خود را بيشتر هم كرده و نيز مصداق آيه
دومى طائفهاى از منافقين است كه آيه بعد متعرض حال آنان شده، مىفرمايد(بَشِّرِ الْمُنافِقِينَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذاباً أَلِيماً ...)
[1] چگونه خدا هدايت مىكند مردمى را كه بعد از آنكه ايمان آورده
و به حقانيت رسول شهادت دادند و از رسول معجزهها ديدند كفر ورزيدند نه، هرگز، خدا
قوم ستمكار را هدايت نمىكند ... مگر كسانى را كه بعد از اين خطا توبه نموده و خود
را اصلاح كنند كه خداى تعالى غفور و رحيم است و اما كسانى كه بعد از ايمان
آوردنشان كافر شدند و اين بار كفر خود را بيشتر كردند خداى تعالى توبه آنان را
نمىپذيرد و ايشان همانا گمراهند. سوره آل عمران، آيه 90 .
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 5 صفحه : 185