و زنهار كه نپندارى كه خداى سبحان هنگامى كه اين آيه را به پيامبر گراميش 6 وحى مى‌نمود، اين حقيقت روشن را فراموش كرده و يادش رفته بود كه قبلا با جمله‌( اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ) [1] و آيه:(الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ خَلَقَهُ)[2] آن را روشن ساخته و فرموده بود: كه هر چيزى كه به دست ما خلق شده فى نفسه و قطع نظر از مزاحمتى كه ممكن است با چيز ديگر داشته باشد حسن است. زيرا خداى تعالى منزه است از فراموشى و خود او فرموده:(وَ ما كانَ رَبُّكَ نَسِيًّا)[3].

و نيز از قول موسى (ع) حكايت كرده كه در برابر فرعون فرموده:(لا يَضِلُّ رَبِّي وَ لا يَنْسى‌)[4]، بنا بر اين معناى اينكه در آيه مورد بحث فرمود:(ما أَصابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ ...) اين است كه آنچه از حسنه و خير به تو مى‌رسد (كه البته هر چه به تو برسد حسنه است) از ناحيه خداى تعالى است و آنچه از سيئه و شرور به تو برسد كه البته نسبت به حال تو سيئه و شر است چون با مقاصد و آمال و خواست تو سازگار نيست و گر نه آن نيز براى خودش حسنه است، بايد بدانى كه نفس خودت به اختيار سوئش آن سيئه و آن شر را به سوى تو كشانيد، و با زبان حال آن را از خداى تعالى درخواست كرد، و خداى تعالى بزرگتر از آن است كه ابتداء شرى و يا ضررى متوجه تو بسازد.

آيه مورد بحث همانطور كه قبلا گفتيم هر چند خطاب را متوجه شخص رسول خدا 6 كرده ليكن معناى آن عمومى و شامل همه مردم است و به عبارت ديگر اين آيه مانند دو آيه ديگر يعنى آيه شريفه‌(ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً ...) و آيه شريفه‌(وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ ...) در صدد بيان مطلبى عمومى است و در عين اينكه متكفل خطاب فردى است، خطاب در آن خطابى اجتماعى نيز هست: براى اينكه مجتمع انسانى براى خود كينونتى انسانى و اراده‌اى اختيارى دارد غير آن كينونت و اختيارى كه فرد دارد.

پس مجتمع، كينونت و وجودى دارد، كه گذشتگان و آيندگان از افراد در آن مستهلك هستند و به همين جهت نسل موجود از آن مؤاخذه مى‌شود به سيئات گذشتگان و مردگان مؤاخذه مى‌شوند به سيئات زندگان، و افرادى كه اقدامى به گناه نكرده‌اند مؤاخذه مى‌شوند به گناهان افرادى كه مرتكب گناه شده‌اند و ...

[1] سوره زمر، آيه 62 .

[2] سوره سجده، آيه 7 .

[3] پروردگار تو فراموشكار نيست. سوره مريم، آيه 64 .

[4] پروردگار من نه دچار اشتباه مى‌شود و نه فراموش مى‌كند. سوره طه، آيه 52 .