[1] كه اول عفو را ذكر مى‌كند، بعد مغفرت را.

و از همين جا روشن گرديد كه عفو و مغفرت هر چند كه به حسب عنايت ذهنى دو چيز مختلفند و يكى متفرع بر ديگرى است و ليكن به حسب خارج و مصداق يك چيزند و معناى آن دو اختصاصى نيست بلكه اطلاق آن دو بر غير خداى تعالى به همان معنا صحيح است، هم چنان كه خداى تعالى عفو را در مورد انسانها استعمال نموده مى‌فرمايد:(إِلَّا أَنْ يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَا الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكاحِ)[2].

و همچنين كلمه مغفرت را استعمال نموده مى‌فرمايد:(قُلْ لِلَّذِينَ آمَنُوا يَغْفِرُوا لِلَّذِينَ لا يَرْجُونَ أَيَّامَ اللَّهِ)[3].

و نيز مى‌فرمايد:(فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ ...) كه به رسول خدا 6 دستور مى‌دهد از افرادى كه مورد نظرند عفو كند، و بر نافرمانى آنان مؤاخذه و عتاب و سرزنش و امثال آن نكند و اينكه بر ايشان در آثارى كه گناه آنان براى شخص آن جناب دارد از خدا طلب مغفرت كند، با اينكه آمرزش بالآخره كار خود خداى تعالى است.

[عفو و مغفرت علاوه بر آثار تشريعى و اخروى شامل آثار تكوينى و دنيوى نيز مى‌شود]

و نيز اين معنا روشن شد كه معناى عفو و مغفرت منحصر در آثار تشريعى و اخروى نيست بلكه شامل آثار تكوينى و دنيايى نيز مى‌شود، به شهادت اينكه در قرآن كريم در همين موارد استعمال شده است، از آن جمله فرموده:(وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ)[4] و اين آيه بطور قطع شامل آثار و عواقب سوء دنيايى گناهان نيز هست.

و معناى آيه زير نيز نظير آن است كه مى‌فرمايد:(وَ الْمَلائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِي الْأَرْضِ)[5].

و همچنين كلام آدم و همسرش كه بنا به حكايت قرآن عرضه داشتند:(رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرِينَ)[6] بنا بر اينكه منظور از ظلم آدم و حوا،

[1] سوره نساء آيه 99 .

[2] مگر آنكه آن كس كه گره نكاح بدست او است عفو كند. سوره بقره آيه: 237 .

[3] به كسانى كه ايمان آورده‌اند بگو نسبت به كسانى كه اميد ايام اللَّه را ندارند مغفرت پيش گيرند. سوره جاثيه آيه: 14 .

[4] آنچه مصيبت به شما مى‌رسد به خاطر اعمالى است كه به دست خود كرده‌ايد، تازه خداى تعالى از بسيارى گناهانتان عفو مى‌فرمايد. سوره شورا آيه: 30 .

[5] و ملائكه پروردگار خود را با حمد تسبيح گويند، و براى ساكنين زمين استغفار مى‌نمايند.

سوره شورا آيه: 5 .

[6] پروردگارا ما به خود ستم كرديم و اگر تو ما را نيامرزى و به ما رحم نكنى بطور قطع از خاسران خواهيم شد. سوره اعراف آيه: 23 .