(وَ لِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً)[1].

(أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ، وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ، فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا، وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ)[2].

(حتى انبيا را هم از اين سنت خود مستثنا ندانسته) و در باره مثل ابراهيم پيامبرى مى‌فرمايد:(وَ إِذِ ابْتَلى‌ إِبْراهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ)[3] و در داستان ذبح پسرش اسماعيل مى‌فرمايد:

(إِنَّ هذا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِينُ)[4] و همچنين در باره موسى ع مى‌فرمايد:(وَ فَتَنَّاكَ فُتُوناً)[5] و آياتى ديگر از اين قبيل.

و اين آيات به طورى كه ملاحظه مى‌كنيد آزمايش را شامل تمامى جهات انسان مى‌داند، چه اصل وجودش (نبتليه)، و چه اجزاى وجودش (و جعلناه سميعا بصيرا)، و چه جهات خارج از وجودش و به نحوى مرتبط به وجودش نظير اولاد، ازواج و عشيره، اصدقا، مال، جاه، و تمامى، چيزهايى كه به نحوى مورد استفاده‌اش قرار مى‌گيرد، و همچنين چيزهايى كه در مقابل اين امور قرار دارند از قبيل: مرگ، كورى، كرى، مرگ اولاد، ازواج، عشيره، دوستان، فقر، نداشتن و يا از دست دادن مقام، شكستن و سوختن وسايل مورد حاجت، و امثال آن از مصائبى كه متوجه او مى‌شود، و سخن كوتاه اينكه اين آيات تمامى آنچه از اجزاى عالم و احوال آن ارتباطى با انسان دارد فتنه انسان دانسته همه را وسيله‌اى مى‌داند كه از ناحيه خدا و براى امتحان او درست شده است.

[امتحان الهى سنتى است كه تمامى افراد انسان را شامل مى‌شود]

در آيات فوق تعميمى هم از نظر افراد هست، چون ديديم كه تمامى افراد را مشمول اين امتحان قرار داد، چه مؤمن و چه كافر، چه صالح و چه طالح و حتى ديديم كه پيغمبران را هم استثنا نكرد، پس معلوم مى‌شود مساله امتحان سنتى است جارى، كه احدى از آن مستثنا نيست.

[1] و براى اينكه مؤمنين را به وسيله آن به بهترين وجهى بيازمايد. انفال: 17 .

[2] آيا مردم پنداشته‌اند به صرف اين كه بگويند ايمان آورديم ، دست از ايشان برداشته مى‌شود.

و آزمايش نمى‌شوند؟ با اينكه مؤمنين قبل از ايشان را آزموديم پس بايد هم مؤمنين واقعى كه در دعوى ايمان راست گفته‌اند هوشيار باشند، و هم آنها كه به دروغ مدعى ايمان هستند بدانند كه بدون امتحان دست از ايشان بر نمى‌داريم. عنكبوت: 3 .

[3] آن زمان كه پروردگار ابراهيم او را با صحنه‌هايى بيازمود. بقره: 124 .

[4] اين آزمايش آزمونى روشنگر بود. صافات: 106 .

[5] و تو را به نحوى خاص بيازموديم. سوره طه: آيه 40