نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 4 صفحه : 45
ثواب و عقاب مىشد، كه معلوم است انهدام اساس دين
را به دنبال دارد، چون دينى كه اساس آن بر پايه فطرت است، نمىتواند خرق عادت و
خروج از سنت الهى جارى در وجود باشد، و سنت جاريه در عالم هستى غلبه و شكست را
معلول اسباب عادى آن مىداند.
لذا خداى
تعالى براى ابطال اين خيال بعد از تذكر اين معنا كه مداوله ايام به منظور امتحان و
خالص ساختن است، شروع به ملامت كردن آنان در اين پندار باطل نمود، و حقيقت حال را
روشن ساخت و فرمود:
[آيا گمان
كردهايد امتحان نشده و آزمايش نديده به بهشت در خواهيد آمد؟!]
اين پندار كه
بدون امتحان داخل بهشت شوند، لازمه پندار قبلى است، كه چون بر حقند هرگز شكست
نمىخورند، پيروزى و غلبه حق ايشان است، و تا ابد زير دست قرار نمىگيرند، و آن هم
معلوم است كه لازمه چنين پندارى اين است كه تمامى كسانى كه به رسول اللَّه 6
ايمان آوردهاند، و به جماعت مؤمنين ملحق شدهاند، در دنيا با غلبه و غنيمت
سعادتمند شوند، و در آخرت با مغفرت و جنت، و ديگر هيچ فرقى بين ايمان ظاهرى و
حقيقت ايمان و هيچ امتيازى بين درجات ايمان نباشد، و ايمان مجاهد (هر چند صابر
نباشد)، با ايمان مجاهد صابر يكى باشد، و كسى كه آرزومند عمل خيرى باشد، و وقتى
زمان معينش رسيد انجامش دهد، با كسى كه آرزومند خيرى باشد ولى در هنگام انجامش سرد
شود، و اعراض كند يكسان به حساب آيد.
و بنا بر
اين، اينكه فرمود:(أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا) از قبيل به
كار بردن مسبب در جاى سبب است، و معنايش اين است كه شما گمان كردهايد كه دولت
براى شما نوشته شده است؟
و هرگز مبتلا
و آزمايش نمىشويد؟ و بلكه يكسره داخل بهشت مىگرديد، بدون اينكه مستحق بهشتتان از
غير مستحق مشخص گردد؟ و بى آنكه كسى كه داراى درجه رفيع است از آنكه در درجه
پائينتر است شناخته شود؟.
و در جمله:(وَ لَقَدْ كُنْتُمْ تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ ...) تثبيت مىكند كه اين
ظنشان فاسد است، براى اينكه ما دام كه جنگى پيش نيامده بود، پيوسته آرزوى كشته شدن
مىكردند، اما آن گاه كه جنگ پيش آمد، و آن را با چشم خود ديدند، قدمى پيش
ننهادند، و در صدد تحصيل آرزوى قبلى خود بر نيامدند، بلكه سست شدند و از جنگ و
قتال اعراض كردند، آيا اين سخن معقول و قابل قبول است كه به صرف آرزو و بدون اينكه
امتحان شوند و خالص و ناخالصشان جدا گردد، داخل بهشت شوند؟ و آيا واجب نيست كه از
ناحيه خداى تعالى (كه صاحب جزا است) مورد آزمايش قرار گيرند.
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 4 صفحه : 45