خوانده، و حاشا بر خداى عز و جل كه به كسى اختيار تام دهد، تا بدون هيچ جرمى آن حقوق را از بندگانش سلب كند. و در حقيقت خودش كارى بكند كه بندگانش را از آن نهى كرده، و از اين راه به آنان ستم روا بدارد، هم چنان كه خودش فرمود:(إِنَّ اللَّهَ لا يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئاً)[1].

بله اين مطلب يك مورد استثنا دارد، و آن توبه از شرك است كه نه تنها گناهان مربوط به حقوق اللَّه را محو مى‌كند، بلكه گناهان مربوط به حقوق الناس را هم از بين مى‌برد، و خلاصه اثر تمامى بديها و گناهان مربوط به فروع دين را از بين مى‌برد، هم چنان كه رسول خدا 6 فرمود: الاسلام يجب ما قبله [2]، اسلام ما قبل خود را محو نابود مى‌سازد، و با همين روايت است كه آيات مطلق كه دلالت دارد بر آمرزش همه گناهان، نظير آيه (54) سوره زمر تفسير مى‌شود اگر در آن آيه بطور مطلق فرموده:(قُلْ يا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى‌ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ وَ أَنِيبُوا إِلى‌ رَبِّكُمْ وَ أَسْلِمُوا لَهُ)[3] روايت بالا آن را تفسير مى‌كند. به اينكه راه آمرزش همه گناهان اسلام آوردن است.

مورد ديگرى كه توبه در آنجا صحيح نيست، گناهى است كه انسان آن را در بين مردم سنت و باب كند، و مردم را از راه حق منحرف سازد.

در اخبار آمده كه وزر و گناه هر كس كه به آن عمل كند، و يا به خاطر آن سنت، از راه حق منحرف و گمراه گردد، به گردن كسى است كه آن سنت را باب كرد و علت قبول نشدن توبه او اين است كه حقيقت توبه و رجوع به سوى خداى تعالى در امثال اين موارد تحقق نمى‌يابد، براى اينكه گنه كار پديده‌اى پديد آورده كه عمرى دراز دارد، قهرا آثار آن نيز با بقاى آن باقى خواهد ماند، و ديگر نمى‌توان آن آثار را از بين برد، و مانند آن مواردى نيست كه گناه تنها بين گنه كار و خداى عز اسمه بوده و به ديگران تجاوز نكرده.

و سابعا اينكه: توبه هر چند كه محو مى‌كند از گناهان آنچه را كه محو مى‌كند، و گو اينكه خداى تعالى در اين باره فرموده:(فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى‌ فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ)

[1] خدا حتى به اندازه خردلى به بندگانش ظلم نمى‌كند سوره يونس آيه: 44 .

[2] سيره حلبية، ج 3 ص 106.

[3] بگو اى بندگان من كه اسراف به نفس خود نموده‌ايد مايوس از رحمت خداوند نشويد همانا خداوند تمام گناهان راى مى‌آمرزد به درستى كه او آمرزنده و مهربان است و برگرديد به سوى او و تسليم او گرديد سوره زمر آيه 53- 54 .