اين تاثير درخواست عملى انسان از يك سو و اجابت خداى تعالى از سوى ديگر است، در جلد دوم عربى اين كتاب در تفسير آيه:(وَ إِذا سَأَلَكَ عِبادِي عَنِّي)[1]، كه پيرامون مساله دعا بحث مى‌كرديم گفتيم: كلام خداى تعالى بر اين معنا دلالت دارد كه آنچه از حوادث كه از ناحيه خداى تعالى با آدمى روبرو مى‌شود، به خاطر درخواستى است كه آدمى از پروردگار خود كرده، و خلاصه كلام اينكه درخواست، تنها زبانى نيست، بلكه اعمالى كه در پيش آمدن آن حادثه اثر دارد و جنبه مقدميت براى آن دارد نيز سؤالى است از ناحيه انسان به درگاه خدا، هم چنان كه در جاى ديگر قرآن كريم آمده:(يَسْئَلُهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ)[2].

و نيز آمده:(وَ آتاكُمْ مِنْ كُلِّ ما سَأَلْتُمُوهُ وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لا تُحْصُوها)[3]، چون در اين آيه نفرمود: و ان تعدوه لا تحصوه ، (و اگر بخواهيد در خواست‌هاى خود را بشماريد به آخرش نمى‌رسيد)، براى اينكه در ميان درخواست‌هاى انسان درخواست‌هايى است كه نعمت نيست و چون مقام آيه، مقام منت‌گذارى به نعمت‌ها و سرزنش كسانى است كه آنها را كفران مى‌كنند، لذا فرمود:(وَ آتاكُمْ مِنْ كُلِّ ما سَأَلْتُمُوهُ)[4] يعنى آن درخواست‌هايتان كه در خواست نعمت است.

[انجام هر عملى نسبت به ديگران به معنى پسنديدن آن عمل براى خود است‌]

از سوى ديگر هر عملى را كه انسان به نفع خود انجام مى‌دهد و يا بر ديگران واقع مى‌كند (حال آن عمل خير باشد يا شر) اگر وقوع آن عمل بر ديگران را كه آنان نيز انسانهايى مثل خود اويند بپسندد آن عمل را در حقيقت براى خود پسنديده است و ممكن نيست عملى را كه براى خود نمى‌پسندد و مورد درخواستش نيست نسبت به ديگران انجام دهد.

پس در حقيقت در همه اعمالى كه انسانها انجام مى‌دهند انسانيت مطرح است، اين جا است كه براى انسان روشن مى‌شود كه اگر به كسى احسان كند، اين احسان را از خدا براى خود مسئلت نموده، مسئلت و دعائى كه حتما مستجاب هم هست و ممكن نيست رد شود، و همچنين اگر به كسى بدى و ستم كند باز همين بدى را براى خود خواسته و پسنديده و نيز اگر

[1] سوره بقره، آيه 186

[2] هر آن كس كه در آسمانها و زمين است از خدا درخواست دارد، خدا در هر روز كارى دارد.

سوره الرحمن، آيه 29 .

[3] و هر آنچه را كه از او خواستيد به شما داد، و اگر نعمت خدا را بشماريد به آخرش نمى‌رسيد.

سوره ابراهيم، آيه 38 .

[4] بعضى از آنچه را كه درخواست كرديد به شما بداد.