(قالَ أَنَا يُوسُفُ وَ هذا أَخِي قَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَيْنا إِنَّهُ مَنْ يَتَّقِ وَ يَصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ)[1].

(... لَهُ فِي الدُّنْيا خِزْيٌ ...)[2].

(وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ ...)[3].

و آياتى ديگر از اين قبيل كه دلالت دارد بر اينكه اعمال (چه خيرش و چه شرش) نوعى عكس العمل دارد و به نحوى در همين دنيا به صاحب عمل بر مى‌گردد.

و آنچه از اين آيات به ذهن ما تبادر مى‌كند- البته ذهن ما كه مانوس به افكارى است كه در جامعه ما داير و تجربه شده است- اين است كه اين انعكاس تنها از عمل آدمى، به خود او باز مى‌گردد و هر كسى تنها ميوه تلخ يا شيرين عمل خود را مى‌چشد، ولى آيات ديگرى در اين ميان هست كه دلالت دارد بر اينكه مساله انعكاس وسيع‌تر از اين است و گاه مى‌شود كه آثار عمل خير يك فرد به اولاد و اعقاب او نيز برسد و همچنين آثار سوء عملش دامن آنان را بگيرد، نظير آيه:(وَ أَمَّا الْجِدارُ فَكانَ لِغُلامَيْنِ يَتِيمَيْنِ فِي الْمَدِينَةِ، وَ كانَ تَحْتَهُ كَنْزٌ لَهُما وَ كانَ أَبُوهُما صالِحاً، فَأَرادَ رَبُّكَ أَنْ يَبْلُغا أَشُدَّهُما وَ يَسْتَخْرِجا كَنزَهُما، رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ)[4]، كه از ظاهر آن بر مى‌آيد صالح بودن پدر آن دو يتيم در اراده خداى تعالى به اينكه به آن دو رحمت فرستد، دخالت داشته است، آيه‌اى ديگر كه دلالت دارد بر اينكه اثر عمل زشت انسان به فرزندانش مى‌رسد آيه مورد بحث است كه مى‌فرمايد:(وَ لْيَخْشَ الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَيْهِمْ ...) كه بيانش گذشت.

و اما اگر در كلام خداى تعالى تدبر كنيم به اين حقيقت پى مى‌بريم كه سبب حقيقى‌

[1] گفت: من يوسفم و اين برادر من است، خداى تعالى بر ما منت نهاد، چون كسى كه تقوا پيشه كند و خويشتن دار باشد خدا اجر نيكوكاران را ضايع نمى‌سازد. سوره يوسف، آيه 90

[2] آنهايى كه از در تكبر در باره خدا جدال مى‌كنند، آن هم با قيافه‌اى كه بفهمانند ايمان به خدا كار عاقلانه نيست، چنين كسانى در دنيا خوارى وصف‌ناپذيرى خواهند داشت. سوره حج، آيه 9

[3] هر مصيبتى كه بر سر شما مى‌آيد به خاطر كارهاى نادرستى است كه خود مى‌كنيد. سوره شورا، آيه 30

[4] اما آن ديوار كه ساختيم متعلق به دو كودك يتيم در آن شهر بود و در زير آن گنجى متعلق به آن دو بود. و چون پدرشان مردى صالح بود، پروردگارت از در رحمت اراده كرد ديوار اصلاح شود، تا آن گنج محفوظ بماند، تا روزى كه آن دو به حد بلوغ برسند و گنج خود را استخراج كنند. سوره كهف، آيه 82 .