كنايه است از اتخاذ روش صحيح عملى در مورد ايتام و ترك طريقه ناصحيح، سخن ساده‌تر اينكه: منظور از قول ، روش عملى است نه سخن، مى‌فرمايد: بايد اين طريقه را (يعنى طريقه محروم كردن ايتام و خوردن اموال و پايمال كردن حقوق آنان را) ترك كنند و مى‌توان قول را كنايه از رفتار گرفت براى اينكه غالبا بين گفتار و رفتار ملازمه هست يعنى گاهى از قول به رفتار تعبير مى‌شود، هم چنان كه در جاى ديگر قرآن نيز اين تعبير آمده، آنجا كه فرموده:(وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً)[1] در اين آيه رفتار نيك با مردم را تعبير كرده به قول نيك و مؤيد اينكه منظور از قول در آيه رفتار است، اين است كه آن را با كلمه سديد توصيف كرد، با اينكه ممكن بود، كلماتى امثال معروف و نرم (لين) توصيف كند، چون كلمه: قول اگر با صفت سديد توصيف شود، ظاهر در اين معنا خواهد بود كه: چنين قولى قابل آن هست كه به آن معتقد شوند و بر طبقش عمل كنند، و اگر با صفت معروف و يا نرم توصيف شود ظهور در اين خواهد داشت كه: قول معروف و قول لين قابل آن هست كه كرامت و حرمت انسانها را حفظ كند.

به هر حال ظاهر جمله:(الَّذِينَ لَوْ تَرَكُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّيَّةً ضِعافاً خافُوا عَلَيْهِمْ) اين است كه مى‌خواهد رحمت و رأفت بر اطفال صغار و ناتوان و بى سرپرست را تمثيل كند، اطفال بى كسى كه تحت تكفل كسى نيستند و كسى را ندارند كه امورشان را اداره نموده و منافعشان را جلب و ضررهايشان را رفع كند و ذلت و بيچارگى را از آنان دور سازد. و اين را هم بايد دانست كه تخويف و تهديد مستفاد از آيه مورد بحث مخصوص به كسانى نيست كه در حال حاضر خودشان نيز ذريه ضعاف و ناتوان دارند، چون فرموده: لو تركوا- اگر به جاى بگذارند و نفرمود:

لو تركوا ذريتهم الضعاف- اگر ذريه ضعاف خود را به جاى بگذارند ، پس اين جمله تمثيلى است كه به منظور بيان حال آورده شده و مراد از آن، كسانى هستند كه وضعى چنين و چنان دارند، يعنى در دلهايشان رحمت انسانيت وجود دارد و نسبت به ذريه‌هاى ناتوان و پدر مرده، رأفت و شفقت دارند و اينگونه افراد همان ناس هستند، (و آنها كه چنين نيستند انسان نيستند)، مخصوصا مسلمانان كه مؤدب به ادب خدا و متخلق به اخلاق اويند، در نتيجه مى‌توان گفت كه معنا چنين مى‌شود: و ليخش الناس و ليتقوا اللَّه فى امر اليتامى فانهم كايتام انفسهم ذرية ضعاف، يجب أن يخاف عليهم- مردم اگر انسانيت داشته باشند- بايد دلواپس باشند و از خدا در امر ايتام پروا كنند، چرا كه يتيمهاى مردم نيز مانند يتيمان خود او، ذريه‌اى ضعيف و شايسته‌

[1] سوره بقره، آيه 83 .