نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 4 صفحه : 138
كردند كه خدايا آن وعده بهشت و رحمتى كه دادهاى
و رسولانت به اذن خودت ضمانتش را كردند در حق ما منجز بفرما.
پس معناى
جمله:(عَلى رُسُلِكَ) اين است كه خدايا آن
وعدهاى كه بر رسولانت حمل كردى (و بر رسولانت نيروى تحمل بار رسالت دادى)، و
رسولان هم آن وعده را از طرف تو ضمانت كردند، در حق ما منجز فرما، و معناى جمله:(وَ لا تُخْزِنا ...) اين است كه خدايا وعدهات را خلف مكن، كه اگر
چنين كنى، بيچاره مىشويم، و لذا دنبالش فرمود:(إِنَّكَ
لا تُخْلِفُ الْمِيعادَ).
از آيات مورد
بحث اين معنا روشن گرديد كه صاحبان اين مناجات اعتقاد به خدا و روز جزا و مساله
نبوت انبيا را به طور اجمال از راه نظر كردن به آيات آسمانى و زمينى به دست
آوردند، و اما ايمان به جزئيات احكامى كه پيامبر اسلام آورده از راه ايمان به
رسالت رسول خدا 6 به دست آوردند، پس صاحبان اين مناجات بر طريق فطرتند، و هر
حكمى را كه فطرت كند به سمع و طاعت پذيرفتند.(فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ ...) تعبير به كلمه رب و اضافه
كردن آن بر ضمير صاحبان مناجات، دلالت بر ثوران و فوران رحمت الهى دارد، و نيز
دلالت دارد بر اينكه خداى سبحان در اثر فوران رحمتش رحمت خود را عموميت داده،
مىفرمايد: بطور كلى عمل هيچ عاملى از شما را ضايع نمىگرداند، پس در درگاه خدا فرقى
نيست بين عملى و عمل ديگر، و عاملى و عامل ديگر.
بنا بر اين
پس اينكه در مقام تفريع فرمود:(فَالَّذِينَ هاجَرُوا وَ
أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ أُوذُوا ...) خواست تا در مقام
تفصيل اعمال صالحه بر آيد و ثواب هر يك را تثبيت كند، و كلمه واو در
فواصل آيه براى همين تفصيل است، نه اينكه بخواهد فاصلهها را جمع كند، (كلمه واو
گاهى براى تفصيل استعمال مىشود و گاهى براى جمع) تا كسى خيال كند كه آيه شريفه
فقط در مقام شمردن ثواب شهيدان از مهاجرين است.
و اين آيه
شريفه با اين حال تنها اعمال نيكى را كه در اين سوره به آن ترغيب نموده نام
مىبرد، يعنى ايثار دين بر وطن، تحمل اذيت در راه خدا و جهاد در راه او،
[استعمال
كلمه هجرت در دورى گزيدن از گناه]
و ظاهرا مراد
از مهاجرين در جمله:(فَالَّذِينَ هاجَرُوا) معنايى است
عمومى كه شامل مهاجرت و دورى از شرك و هم دورى از فاميل و هم دورى از گناه مىشود،
چون اولا كلمه هاجروا را مطلق آورده و ثانيا در مقابل آن مساله اخراج
از ديار را ذكر كرده كه همان هجرت به معناى اخص است و ثالثا دنبال مساله هجرت
فرموده:(لَأُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ ...)، و كلمه
سيئات در
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 4 صفحه : 138