[يك استدلال بر وجود عالم برزخ‌]

(كُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ ...) اين آيه شريفه مشتمل است بر وعده به مصدقين و تهديد به مكذبين و مطالبش با حكمى عمومى و حتمى در باره هر جاندار آغاز شده و آن حكم مرگ است، و مصدر توفية كه فعل توفون از آن گرفته شده به معناى پرداختن بطور كامل است و به همين جهت بعضى از مفسرين با اين آيه استدلال كرده‌اند بر وجود عالمى بين دنيا و آخرت (بنام برزخ) براى اينكه دنبال جمله مورد بحث مى‌فرمايد: تنها جزاى كامل و تام و تمام شما، در قيامت داده مى‌شود ، بنا بر اين معلوم مى‌شود در عالمى ديگر، قبل از قيامت جزا هست ولى بطور توفيه و تام و تمام نيست و اين استدلال، استدلال خوبى است و كلمه زحزحة كه مصدر فعل مجهول زحزح است، به معناى دور كردن است، البته در اصل معنايى ديگر داشته و آن اين است كه چيزى را به عجله و پى در پى به سوى خود بكشى و كلمه فوز به معناى رسيدن و دست يافتن به آرزو است، و كلمه غرور هم مى‌تواند مصدر باشد براى غريغر ، و هم مى‌تواند جمع باشد براى كلمه غار كه اسم فاعل از همان ماده است.(لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ ...) كلمه ابلا كه مصدر فعل مجهول تبلوون است، به معناى آزمايش است، خداى تعالى بعد از آنكه جارى شدن سنت بلا و ابلا را بر مؤمنين ذكر كرد و بعد از آنكه گفتار يهود را كه مى‌توانست باعث سستى عزم مؤمنين شود خاطر نشان ساخت، اينك در اين آيه به ايشان خبر مى‌دهد به اينكه اين بلاى الهى و اين سخنان دردآور اهل كتاب و مشركين در باره مؤمنين تكرار خواهد شد و بزودى مؤمنين با اين سخنان بسيار روبرو مى‌شوند، تا جايى كه گوششان پر شود، پس بر مؤمنين است كه در برابر آن بلاى الهى و اين گونه سخنان اهل كتاب و مشركين صبر كنند، و تقوا پيشه سازند، تا خداى تعالى از لغزش و سستى حفظشان فرمايد، و هم چنان داراى عزم و اراده بمانند و اين خود اخبار قبل از وقوع است، تا استعداد و نيروى خود را براى بر خورد با آن آماده سازند، و روغن آن را بر تن خود بمالند.

و در جمله:( وَ لَتَسْمَعُنَ‌) ...(أَذىً كَثِيراً ) بجاى اينكه بفرمايد از اهل كتاب چه‌ها خواهيد شنيد، شنيدنيها را نام نبرد و، بجاى آن كلمه اذى كثيرا را آورد، و فرمود بزودى از اهل كتاب اذيت‌ها بسيار خواهيد شنيد، و اين از باب به كار بردن اثر است مجازا در جاى مؤثر.

(وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ) كلمه نبذ به معناى طرح و دور انداختن چيزى است، و اين كلمه مثلى است كه در مورد ترك و بى اعتنايى استعمال مى‌شود، هم چنان كه در مقابل آن يعنى در مورد اعتناى به امرى‌