[1]، پس وقتى كه موقعيت يك چنين موقعيتى باشد كه اگر مؤمنين بدان جهت كه مؤمنين هستند، و با صرف نظر از يارى و عزت خدايى در نظر گرفته شوند، به جز ذلت چيزى نخواهند داشت.

علاوه بر اينكه از نظر واقعه خارجى هم مؤمنين در آن روز در ذلت بودند، براى اين كه عدد و نيرويشان بسيار اندك و قوت و شوكت و زينت دشمن بسيار زياد بود، و چه مانعى دارد كه اين ذلت نسبى را به كسانى بدهيم كه در واقع عزيزند، هم چنان كه مى‌بينيم خداى تعالى ذلت را به مردمى نسبت داده كه كمال مدح را از ايشان كرد چنانچه فرمود:(فَسَوْفَ يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ، وَ يُحِبُّونَهُ، أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكافِرِينَ ...)[2].

(إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَ لَنْ يَكْفِيَكُمْ أَنْ يُمِدَّكُمْ ...) كلمه امداد كه فعل يمد از آن مشتق است از مصدر ثلاثى مجرد ميم- دال- دال گرفته شده، كه به معناى رساندن مدد بنحو اتصال است.

(بَلى‌ إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ يَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا ...) كلمه بلى كلمه تصديق و كلمه فور و فوران به معناى غليان و جوشش است، وقتى گفته مى‌شود فاد القدر بكسره قاف معنايش اين است كه ديگ به جوش آمد، و به عنوان استعاره و مجاز در مورد سرعت و عجله به كار مى‌رود، و امرى را كه مهلت و درنگ در آن نيست امر فورى مى‌گويند، پس معناى اين كه فرمود:(مِنْ فَوْرِهِمْ هذا) همين ساعت است.

[مصداق وعده به نصرت با ملائكه به مؤمنين در آيه كريمه‌]

و ظاهرا مصداق آيه شريفه، واقعه روز بدر است، و البته اين وعده را به شرط صبر و تقوا داده و فرموده است كه:(إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ يَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا).

و اما از كلام بعضى از مفسرين ظاهر مى‌شود كه خواسته‌اند بگويند در جمله مورد بحث خداوند وعده بر نازل كردن ملائكه را داده است در صورتى كه كفار بعد از اين فوريت برگردند، و در نتيجه خواسته‌اند بگويند كه مراد از جمله فورهم خود روز بدر است، نه آمدن آنان در روز بدر، و همچنين اينكه از كلام بعضى ديگر بر مى‌آيد كه خواسته‌اند بگويند: آيه شريفه وعده‌اى است به نازل كردن ملائكه در ساير جنگهايى كه بعد از بدر اتفاق مى‌افتد (نظير

[1] ما قبل از تو پيغمبرانى ديگر نيز به سوى اقوامشان گسيل داشتيم، پيامبران آياتى روشن براى آنان آوردند، و ما از كسانى كه جرم كردند انتقام گرفتيم، چون اين بر ما است كه مؤمنين را يارى كنيم سوره روم آيه: 47 .

[2] پس بزودى خداى تعالى مردمى را برمى‌انگيزد كه دوستشان دارد، و آنان هم خدا را دوست دارند، مردمى كه در برابر مؤمنين ذليل و در برابر كفار عزيز و ذلت‌ناپذيرند سوره مائده آيه: 54 .