قبيل آيات بسيار است، و هيچ شكى نيست در اينكه مبين اين قرآن رسول خدا 6 است. هم چنان كه فرمود:(وَ أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ)[1] و آن جناب اين كار را براى صحابه انجام داد، و تابعين هم از صحابه گرفتند، آنچه صحابه و تابعين از رسول خدا 6 براى ما نقل كرده‌اند بيانى است نبوى كه به حكم قرآن نمى‌توان به آن بى اعتنايى نموده ناديده‌اش گرفت.

و اما آنچه صحابه و تابعين پيرامون قرآن گفته‌اند بدون اينكه به آن جنابش استناد دهند، هر چند حكم اخبار نبوى را ندارد، و چون آن احاديث حجت نيست، اما اين قدر هست كه قلب بدان سكونت مى‌يابد، براى اينكه آنچه براى ما در باب تفسير آيات مى‌گويند، يا بدون سند از رسول خدا 6 به گوششان خورده، و يا ذوق سليمى كه از بيان و تعليم آن جناب برايشان حاصل شده به سوى آن تفسير هدايتشان كرده، و همچنين آنچه كه شاگردان تابعين و علماى اعصار بعد در باب تفسير گفته‌اند.

و چگونه مى‌توان گفت معانى قرآن بر اين اشخاص مخفى مانده، با اينكه هم به عربيت آشنا و مسلط بودند، و هم سعى داشتند آن را از مصدر رسالت بگيرند، و هم به شهادت تاريخ نهايت جهد خود را در فقه دين مبذول مى‌داشتند، و تاريخ نمونه‌هايى از تلاش آنان را ضبط كرده است.

از همين جا روشن مى‌شود كه عدول از طريقه و سنت آنان و خروج از جماعتشان و تفسير كردن آيه‌اى از آيات قرآن را به تفسيرى كه در كلمات آنان ديده نمى‌شود بدعت در دين است، و نبايد چنين تفسيرى را اعتنا كرد، و اگر در باره آيه‌اى از آيات چيزى از آنان بدست نيامد، بايد از تفسير آن سكوت كرد، و آن آيه را نفهميده باقى گذاشت.

هر چند كه اقوال و آرايى كه از آنان به يادگار مانده براى هر كس كه بخواهد قرآن را بفهمد كافى است، چون كلمات آنان بالغ بر هزاران روايت را تشكيل داده، و تنها سيوطى آن روايات را هفده هزار حديث دانسته، كه يا از رسول خدا 6 نقل شده، و يا از صحابه، و يا از تابعين.

[پاسخ به اين توهم كه هر تفسيرى كه از كلمات صحابه و تابعين خارج باشد، تفسير به رأى است‌]

در پاسخ از اين سؤال مى‌گوئيم ما در سابق هم گفتيم كه آيات قرآن عموم افراد بشر از كافر و مؤمن از آنان كه عصر رسول خدا 6 را درك كردند و آنان را كه درك‌

[1] ما اين ذكر را به تو نازل كرديم تا براى مردم بيان كنى آنچه را كه به سوى آنان نازل شده.

( سوره نحل آيه 44).