توجيه نمود.

بعضى‌[1] ديگر از مفسرين مفتوح بودن كلمه أنه در آيه مورد بحث را اينطور توجيه كرده‌اند كه اين آيه و همه آياتى كه كلمه ان در آغاز آن آمده عطف است بر جمله (أَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ) ... ، و فساد اين توجيه بر كسى پوشيده نيست، براى اينكه در اين صورت بايد بگوييم همه آيات در مقام خبر دادن از مطالبى است كه به رسول خدا 6 وحى شده، كه جنى‌ها چنين و چنان گفتند:(قُلْ أُوحِيَ إِلَيَّ أَنَّهُ اسْتَمَعَ ...) به مردم بگو كه به من وحى شده كه چند نفر از جنيان به صداى تلاوت قرآن گوش دادند، و نزد قوم خود رفته گفتند كه: چنين و چنان شده و نيز به من وحى شده كه‌(أَنَّهُ تَعالى‌ جَدُّ رَبِّنا) كه او پروردگار عظيم ما است، و نيز به من وحى شده كه بعضى از سفيهان ما عليه خدا حرفهاى بدى مى‌گفتند.

آن وقت اين سؤال پيش مى‌آيد كه كلمه انه و انهم و انا اگر جزو كلام جنيان نبوده، و قرآن آن را زياد كرده كه اين يك زيادى مخل است، و نظم كلام را بر هم مى‌زند، و اگر جزو كلمات خود جنيان است، كه قرآن حكايتش كرده، آن وقت مجموع أن و ما بعد آن كلام تامى نخواهد بود، و بايد چيزى در تقدير گرفته شود تا حكايت آن صحيح باشد، و اگر چيزى در تقدير نگيريم عطف شدنش بر جمله‌(أَنَّهُ اسْتَمَعَ ...) دردى را دوا نمى‌كند. دقت فرماييد و از اين نكته غفلت نورزيد[2].

(وَ أَنَّهُ كانَ يَقُولُ سَفِيهُنا عَلَى اللَّهِ شَطَطاً) كلمه سفه - به طورى كه راغب گفته- به معناى خفت نفس است، كه از كمى‌

[1] روح البيان، ج 10، ص 190، ط بيروت.

[2] به عبارت ساده‌تر اينكه: اگر جنيان گفته بودند: ما قرآنى عجيب شنيديم كه چنين و چنان بود، و خداى تعالى پروردگار عظيم ما است ...، و افراد نادان ما عليه خدا چنين و چنان گفتند ، در اين صورت چند جمله تام از جنيان حكايت شده بود، و ديگر احتياج نداشت قرآن كريم از ناحيه خودش در سر هر جمله بگويد و اينكه، و اينكه، و اينكه، انه، انهم، انا و اگر چنانچه خود چنين گفته‌اند: ما قرآنى عجيب شنيديم كه چنين و چنان بود، و اينكه خداى تعالى پروردگار عظيم ما است، و اينكه افراد نادان ما عليه خدا چنين و چنان گفته‌اند، در اين صورت تمامى اين جمله‌ها ناقص مى‌بود، و يك خبرى مى‌خواست تا جمله را تمام كند، مثلا گفته باشند و اينكه خداى تعالى پروردگار عظيم ما است اعتقاد ما است، و اينكه نادانان ما عليه خدا حرف زشت گفتند باعث شرمندگى ما است، و اينكه ما خيال كرديم كه انس و جن عليه خدا دروغ نمى‌تراشند خيال خام ما است، و همچنين تا آخر سوره. مترجم.