بيان آيات‌

اين سوره تهديد شديدى است به كسانى كه عاشق جمع مالند، و مى‌خواهند با مال بيشتر خود بر سر و گردن مردم سوار شوند، و بر آنان كبريايى بفروشند، و به همين جهت از مردم عيب‌هايى مى‌گيرند كه عيب نيست و اين سوره در مكه نازل شده است.

[تهديد شديد به گرد آورندگان مال و ذكر اوصاف آنان كه همزه اند و لمزه و مال خود را مايه جاودانى مى‌پندارند و ...]

(وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ) در مجمع البيان گفته: كلمه همزه به معناى كسى است كه بدون جهت بسيار به ديگران طعنه مى‌زند و عيب‌جويى و خرده‌گيريهايى مى‌كند كه در واقع عيب نيست. و اصل ماده همز به معناى شكستن است، و كلمه لمز نيز به معناى عيب است پس همزه و لمزه هر دو به يك معنا است.

ولى بعضى گفته‌اند: بين آن دو فرقى هست، و آن اين است همزه به آن كسى گويند كه دنبال سر مردم عيب مى‌گويد و خرده مى‌گيرد، و اما لمزه كسى را گويند كه پيش روى طرف خرده مى‌گيرد- نقل از ليث.

و بعضى گفته‌اند: همزه كسى را گويند كه همنشين خود را با سخنان زشت آزار دهد، و لمزه آن كسى است كه با چشم و سر عليه همنشين خود اشاره كند، و به اصطلاح فارسى تقليد او را در آورد. آن گاه مى‌گويد صيغه فعلة براى مبالغه در صفتى بنا شده كه باعث مى‌شود فعل مناسب با آن صفت از صاحب آن صفت زياد سر بزند، و خلاصه فعل مذكور عادتش شده باشد، مثلا به مردى كه زياد زن مى‌گيرد، مى‌گويند، فلانى مردى نكحة است، و به كسى كه زياد مى‌خندد، مى‌گويد فلانى ضحكة است همزه و لمزة هم از همين باب است‌[1].

پس معناى آيه اين است كه: واى بر هر كسى كه بسيار مردم را عيبگويى و غيبت مى‌كند. البته اين دو كلمه به معانى ديگرى نيز تفسير شده، و در نتيجه آيه را هم به معانى مختلفى معنا كرده‌اند.

(الَّذِي جَمَعَ مالًا وَ عَدَّدَهُ يَحْسَبُ أَنَّ مالَهُ أَخْلَدَهُ) اين آيه، همزه و لمزه را بيان مى‌كند، و اگر كلمه مالا را نكره آورد به منظور

[1] مجمع البيان، ج 10، ص 537.