گفتار و كردارى كه در سلوك طريق عبوديت دارند[1].

و در مجمع البيان آمده كه بعضى گفته‌اند: منظور از نعيم صحت و فراغت است،- نقل از عكرمه. و مؤيد آن روايتى است كه ابن عباس از رسول خدا 6 نقل كرده كه فرمود: دو نعمت است كه بسيارى از مردم در آن مغبونند، يكى سلامتى و يكى فراغت‌[2].

و نيز در مجمع البيان است كه بعضى گفته‌اند: نعيم عبارت است از امنيت و صحت، نقل از مجاهد و عبد اللَّه بن مسعود. و اين معنا از امام ابو جعفر و ابى عبد اللَّه (ع) نيز روايت شده‌[3].

مؤلف: و در بعضى از روايات ديگر از طرق اهل سنت آمده كه: نعيم عبارت است از خرما و آب خنك. و در بعضى ديگر چيزهايى ديگر ذكر شده، كه بايد همه آنها حمل شود بر اينكه خواسته‌اند مثالى براى نعمت ذكر كرده باشند[4].

و در حديث نبوى از طرق اهل سنت اين معنا نيز آمده كه سه چيز است كه بنده خدا از آن بازخواست نمى‌شود: يكى خرقه‌اى كه عورت خود را با آن بپوشاند، و يكى پاره‌نانى كه با آن سد رمق كند، و سوم خانه‌اى كه از سرما و گرما حفظش نمايد ...[5] اين حديث هم بايد حمل شود بر اينكه خداى تعالى در بازخواست از ضروريات زندگى سخت‌گيرى و مناقشه نمى‌كند، و خدا داناتر است.

[1] تفسير برهان، ج 4، ص 502 و 503.

[2] ( 2 و 3) مجمع البيان، ج 10، ص 534.

[3] ( 2 و 3) مجمع البيان، ج 10، ص 534.

[4] ( 4 و 5) الدر المنثور، ج 6، ص 388.

[5] ( 4 و 5) الدر المنثور، ج 6، ص 388.