پس مفضل عليه كلمه اتقى كسى است كه با دادن مال از خدا نمى‌پرهيزد، هر چند كه از پاره‌اى مخاطر دنيوى پرهيز دارد، و يا ساير اعمال صالح را انجام داده، به اين مقدار از خداى تعالى پروا مى‌كند.

پس آيه شريفه به حسب مدلولش عام است و اختصاص به طايفه‌اى ندارد، دليل بر اين معنا اين است كه كلمه اتقى را با جمله‌(الَّذِي يُؤْتِي مالَهُ) توصيف كرده، و معلوم است كه اين توصيف امرى است عمومى، و همچنين توصيف‌هاى بعدى، و اين منافات ندارد با اينكه آيات و يا همه سوره به خاطر يك واقعه خاصى نازل شده باشد، هم چنان كه در روايات اسباب نزول سبب خاصى برايش ذكر شده.

و اما اطلاق مفضل عليه به طورى كه شامل همه مردم از صالح و طالح شود، و در نتيجه مفضل تنها شامل يك نفر گردد، و يا يك نفر در هر عصر بشود، و معنا چنين گردد كه از ميان همه مردم تنها آن يك نفرى داخل دوزخ نمى‌شود كه از همه با تقواتر است، و نيز در جمله قبلى معنا چنين شود كه داخل دوزخ نمى‌شود مگر تنها آن يك فردى كه در هر عصر از سايرين شقى‌تر باشد، توجيهى است كه به هيچ وجه سياق آيات اول سوره با آن مساعدت ندارد، و همچنين با انذار عمومى كه در جمله‌(فَأَنْذَرْتُكُمْ ناراً تَلَظَّى) شده نمى‌سازد، چون معنا ندارد بگوييم: همه شما را انذار مى‌كنم از آتش دوزخى كه به جز يك نفر از شما در آن جاودانه نمى‌افتد، و تنها يك نفر از شما از آن نجات مى‌يابد.

(الَّذِي يُؤْتِي مالَهُ يَتَزَكَّى)- اين جمله صفت كلمه اتقى است، مى‌فرمايد اتقى آن كسى است كه مال خود را مى‌دهد و انفاق مى‌كند، تا به اين وسيله مال خود را به نموى شايسته نمو دهد.

(وَ ما لِأَحَدٍ عِنْدَهُ مِنْ نِعْمَةٍ تُجْزى‌)- اين آيه مضمون آيه قبلى را تثبيت مى‌كند، مى‌فرمايد و اتقى كسى است كه كسى از او طلبى ندارد، و نعمتى نداده، تا به عنوان تلافى آن مال را كه وى انفاق كرده به او داده باشد، پس كسى كه مصداق اتقى است مال را براى رضاى خدا انفاق مى‌كند، مؤيد اين معنا جمله بعدى است كه مى‌فرمايد:(إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلى‌).

(إِلَّا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِ الْأَعْلى‌) اين استثناء منقطع و به معناى ليكن است، و معناى آيه اين است كه: كسى طلبكار خدا نبوده، و خدا مالى را كه به او داده به عنوان اداى دين نداده، پس شخص انفاقگر مال خدا را در راه خدا انفاق مى‌كند تا رضاى پروردگار والاى خود را به دست آورد. و ما در سابق در