فجار سرنوشتى است كه خدا براى آنان مقدر كرده، و آن جزايى است كه با قضاى حتميش اثبات فرموده.

پس حاصل آيه اين شد: آنچه خداى تعالى به قضاى حتميش براى فجار مقدر و آماده كرده در سجين است كه سجنى بر بالاى سجنى ديگر است، به طورى كه اگر كسى در آن بيفتد تا ابد و يا تا مدتى بس طولانى در آن خواهد بود. و جمله‌(وَ ما أَدْراكَ ما سِجِّينٌ) چيز تازه‌اى ندارد، جز اينكه مى‌خواهد مردم را از سجين بترساند، و بفهماند آن قدر سخت است كه با زبان بشرى نمى‌توان معرفيش كرد.

(كِتابٌ مَرْقُومٌ)- اين جمله بر روى هم خبرى است براى مبتدايى كه حذف شده، و آن ضميرى است كه به كلمه سجين بر مى‌گردد، و مجموع هو كتاب مرقوم بيانگر آن است و كلمه كتاب در اينجا نيز به معناى مكتوب است از كتابت، و به معناى قضاء و اثبات مى‌باشد، و كلمه مرقوم از ماده رقم است، كه راغب گفته به معناى خط درشت است. و بعضى گفته‌اند به معناى نقطه‌گذارى هر نوشته است، و در آيه‌(كِتابٌ مَرْقُومٌ) هر دو احتمال هست‌[1].

ولى به نظر ما معناى دوم با مقام مناسب‌تر باشد، در آن صورت جمله مورد بحث اشاره‌اى به اين معنا خواهد بود كه آنچه براى آنان مقدر شده كاملا روشن است، و هيچ ابهامى در آن نيست، به اين معنا كه حتمى و مشخص است و تخلف‌پذير نيست.

در اينجا اين سؤال پيش مى‌آيد كه: در اين چند آيه كتاب ظرف شده براى كتاب، چون فرموده كتاب فجار در سجين است كه آن نيز كتابى است مرقوم، و اين معقول نيست كه چيزى ظرف خودش باشد؟

در جواب مى‌گوييم: هيچ عيبى ندارد چون از باب ظرف شدن كل براى جزء است، و هيچ اشكالى هم ندارد، پس سجين كتابى است جامع كه در آن خيلى سرنوشت‌ها نوشته شده و از آن جمله كتاب و سرنوشت فجار است.

و جمله‌(وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ) نفرينى بر فجار و خبر مرگ ايشان است، و در آن فجار را تكذيب‌گران خوانده، و كلمه يومئذ به حسب معنا ظرف است براى جمله‌(إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ)، مى‌فرمايد هلاك شوند فجار- كه همان تكذيب‌گران باشند- در روزى كه آنچه خدا برايشان مقدر كرده و جزايى كه قضايش را رانده محقق شود، و عذابى كه‌

[1] مفردات راغب، ماده رقم .