باشد، و تنها احتمال آن را بدهد همين احتمال كه ممكن است قيامت راست باشد، و خداى تعالى در آن روز عظيم مردم را بدانچه كرده‌اند مؤاخذه كند، كافى است كه او را از كم‌فروشى باز بدارد.

ولى بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند: كلمه ظن در اينجا به معناى يقين است.

(يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ) مراد از روزى كه مردم براى رب العالمين به پا مى‌خيزند ، روز قيامت است كه سر از قبرها بر مى‌آورند، و اين تعبير كنايه است از اينكه بعد از مردن دوباره زنده مى‌شوند تا خدا در بين آنان حكم و داورى كند.

[توضيح مفردات و جملات آيات:(كَلَّا إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ ...)]

(كَلَّا إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ وَ ما أَدْراكَ ما سِجِّينٌ كِتابٌ مَرْقُومٌ وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ) اين آيه- به طورى كه بعضى‌[2] ها گفته‌اند- ردع و انكار عمل زشت كم‌فروشى و غفلت از روز بعث و حساب است.

(إِنَّ كِتابَ الفُجَّارِ لَفِي سِجِّينٍ ...)- بطورى كه دقت در سياق اين چهار آيه و مقايسه آنها با يكديگر، و نيز آنچه از مقايسه مجموع اين چهار آيه با مجموع چهار آيه‌اى كه با جمله‌(كَلَّا إِنَّ كِتابَ الْأَبْرارِ ...) شروع مى‌شود آنچه به دست مى‌آيد اين است كه: مراد از كلمه سجين چيزى است كه مقابل و مخالف عليين باشد، و چون معناى عليين علو روى علو ديگر و يا به عبارتى علو دو چندان است، معلوم مى‌شود منظور از سجين هم سفلى روى سفلاى ديگر، و يا به عبارتى پستى دو چندان و گرفتارى در چنان پستى است، هم چنان كه آيه‌(ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلِينَ)[3] بدان اشاره مى‌كند، پس از هر معنا نزديك‌تر به ذهن اين است كه اين كلمه مبالغه در سجن- حبس باشد، هم چنان كه كلمه سكير و شريب مبالغه در سكر- مستى و شرب- نوشيدن است، در نتيجه معناى آيه- همانطور كه ديگران هم گفته‌اند- اين است كه كتاب فجار در حبس و زندانى است كه هر كس در آن بيفتد بيرون شدن برايش نيست.

كلمه كتاب به معناى مكتوب است، آن هم نه از كتابت به معناى قلم دست گرفتن و در كاغذ نوشتن، بلكه از كتابت به معناى قضاى حتمى است، و منظور از كتاب‌

[1] روح المعانى، ج 30، ص 70.

[2] روح المعانى، ج 30، ص 71.

[3] سپس او را به پايين‌ترين مرحله بازگردانديم. سوره تين، آيه 5.