گفتارى در اينكه روح در قرآن به چه معنا است [گفتارى در باره معناى روح و مراتب آن در قرآن‌]

در قرآن كريم كلمه روح - كه متبادر از آن مبدأ حيات است- مكرر آمده، و آن را منحصر در انسان و يا انسان و حيوان به تنهايى ندانسته، بلكه در مورد غير اين دو طايفه نيز اثبات كرده، مثلا در آيه‌(فَأَرْسَلْنا إِلَيْها رُوحَنا)[1]، و در آيه‌(وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا)[2]، و در آياتى ديگر در غير مورد انسان و حيوان استعمال كرده پس معلوم مى‌شود روح يك مصداق در انسان دارد، و مصداقى ديگر در غير انسان.

و در قرآن چيزى كه صلاحيت دارد معرف روح باشد نكته‌اى است كه در آيه‌(يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي)[3] است، كه مى‌بينيم آن را به طور مطلق و بدون هيچ قيدى آورده، و در معرفيش فرموده: روح از امر خداست، آن گاه امر خدا را در جاى ديگر معرفى كرده كه‌(إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ فَسُبْحانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ)[4]، و فرموده كه امر او همان كلمه و فرمان ايجاد است، كه عبارت است از هستى اما نه از اين جهت كه (هستى فلان چيز و) مستند به فلان علل ظاهرى است، بلكه از اين جهت كه منتسب به خداى تعالى است و قيامش به اوست.

و به اين عنايت است كه مسيح (ع) را به خاطر اينكه از غير طرق عادى و بدون داشتن پدر به مريم داده شده كلمه او و روحى از او معرفى نموده، فرموده:(وَ كَلِمَتُهُ أَلْقاها إِلى‌ مَرْيَمَ وَ رُوحٌ مِنْهُ)[5] و قريب به همين عنايت است آيه زير كه مى‌فرمايد:

[1] روح خود راى به سوى مريم گسيل داشتيم. سوره مريم، آيه 17.

[2] و اين چنين وحى كرديم به تو، روحى از امر خود را. سوره شورى، آيه 52.

[3] از تو در باره روح سؤال مى‌كنند، بگو روح از فرمان پروردگار من است. سوره اسراء، آيه 85.

[4] تنها امر او در هنگامى كه اراده چيزى كرده باشد اين است كه به آن چيز بگويد باش و آن چيز موجود شود، پس منزه است خدايى كه ملكوت هر چيزى به دست او است. سوره يس، آيات 82 و 83.

[5] و كلمه( مخلوق) او است كه او راى به مريم القا نمود و روحى از طرف او بود. سوره نساء، آيه 171.