و جمله‌(كَذلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ) به منزله تعليل براى مطالب قبل است، و لذا بدون فصل (واو) آمده و عطف به ما قبل نشده، گويا گوينده‌اى پرسيده: آخر چرا هلاك شدند؟ در پاسخ فرموده: براى اين كه سنت ما با مجرمين همين است، و اين آيات- به طورى كه ملاحظه مى‌كنيد- انذار است، و مى‌خواهد لحن بيان را به همان اصلى كه محور آيات اين سوره است يعنى جمله‌(وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ) برگرداند، و در عين حال حجتى است بر يگانگى خدا در ربوبيت، چون هلاك كردن انسانهاى مجرم، خود تصرفى در عالم انسانى و تدبيرى براى آن است، و چون غير از خدا هلاك كننده‌اى نيست، و خود مشركين هم به اين اعتراف دارند، پس رب هم تنها او است و غير او رب و معبودى نيست.

علاوه بر اشارات ياد شده بر وجود يوم الفصل هم دلالت دارد، چون اهلاك قومى به خاطر جرائمى كه داشته‌اند وقتى تصور دارد كه قبلا تكليف كرده باشد، و تكليف هم وقتى مى‌تواند متوجه قومى بشود كه مجازاتى هم در كار باشد، اطاعت‌كاران را پاداش و گنهكاران را كيفر دهند، پس معلوم مى‌شود كه در اين ميان يوم الفصلى هست، و در آن افراد مطيع پاداش، و عاصيان كيفر داده مى‌شوند، و پاداش و كيفر آن روز از جنس پاداش و كيفر دنيا نيست، چون پاداش و كيفر دنيوى نمى‌تواند همه اولين و آخرين را شامل شود، پس در اين ميان روزى هست كه هر انسانى در برابر هر كارى كه كرده جزا داده مى‌شود، و اين همان روز فصل و روز(مَجْمُوعٌ لَهُ النَّاسُ) است.

( أَ لَمْ نَخْلُقْكُمْ مِنْ ماءٍ مَهِينٍ‌) ...(فَنِعْمَ الْقادِرُونَ ) استفهام در اين آيه انكارى است، و كلمه ماء مهين به معناى آبى خوار و پست است، كه خودش نمى‌تواند خود را نگه دارد، و مراد از آن نطفه است، و مراد از قرار مكين محفظه رحم است، و منظور از قدر معلوم مدت حمل است.

و فعل فقدرنا از باب قدر به معناى اندازه‌گيرى است، و حرف فاء براى تفريع قدر بر خلق است، و معنايش اين است كه: ما شما را خلق كرديم و حوادثى كه بعدها بر سرتان مى‌آيد و اوصاف و احوالى كه در آينده به خود مى‌گيريد همه را معين و تقدير كرديم. خلاصه هم خلقتان كرديم، و هم حوادثى كه در طول زندگى برايتان پيش مى‌آيد معين كرديم، يكى عمرش طولانى و ديگرى كوتاه شد، يكى قيافه‌اش زيبا و ديگرى زشت شد، يكى سالم و ديگرى مريض شد، و همچنين از نظر رزق و چيزهاى ديگر.

بعضى‌[1] احتمال داده‌اند كه: جمله قدرنا از قدرت در مقابل عجز گرفته شده باشد،

[1] مجمع البيان، ج 10، ص 417.