بيان آيات‌

در اين آيات نتيجه‌گيرى از مطالب يعنى وعد و وعيدهاى گذشته را به صورت تعجب از اعراض كفار از تذكرات قرآن و تنفرشان از حق صريح بيان كرده، گويا فرموده: وقتى جريان بدين قرار است عقلا واجب مى‌شود كه دعوت حق را اجابت نموده، به وسيله تذكرات قرآن متذكر شود، پس بسيار عجيب است كه چطور باز هم از اين تذكر روى بر مى‌تابند، نه، نه، علت اصلى اين است كه اينان به رسالت ايمان ندارند، و تك تكشان توقع دارند كه كتابى از خدا بر يك يك آنان نازل گردد، نه، بلكه علت اين است كه از آخرت ترس ندارند، و در نتيجه از وعيد و تهديدهاى قرآن مرتدع نمى‌شوند.

آن گاه روى سخن را به خود آنان كرده، مجددا آن تذكره را بر آنان عرضه مى‌كند، و در قبول و رد آن مخيرشان نموده، تا اگر خواستند قبول كنند، و اگر خواستند رد كنند، ليكن بايد بدانند كه در اين خواستن مستقل نيستند و نمى‌توانند با خواست خود خداى سبحان را عاجز سازند، و به همين جهت نمى‌توانند متذكر شوند، مگر وقتى كه خدا بخواهد، و حكم قدر به طور قطع در ميان آنان نيز جارى است.

(فَما لَهُمْ عَنِ التَّذْكِرَةِ مُعْرِضِينَ) اين جمله تفريعى است بر تذكره و اندرزى كه قبلا گذشت، و استفهام در اين جمله براى برانگيختن تعجب است، و كلمه لهم متعلق است به كلمه كان اى كه حذف شده، و تقدير كلام فما كان لهم است. و كلمه معرضين حال است از ضمير هم و جمله عن التذكرة متعلق به كلمه معرضين است.

و معناى جمله اين است: حال كه مطلب چنين است، پس چه شد- چه پيش آمد- براى مشركين كه تذكره قرآن را تكذيب مى‌كنند، در حالى كه از آن روى گردانند. و خلاصه چرا با اينكه واجب بود بر آنان كه قرآن را تصديق كنند، و بدان ايمان آورند از آن اعراض نمودند، و اين جاى تعجب است.

[تشبيه كفار اعراض كننده از قرآن، به گورخران رميده از شير، و بيان انگيزه آنان در تكذيب‌]

(كَأَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ) حال كفار را در اعراض از تذكره تشبيه كرده به حمر كه جمع حمار است، و البته منظور حمار وحشى يعنى گورخر است، و استنفار به معنى نفرت است، و كلمه قسورة به معناى شير و شكارچى است، چون به هر دو معنا تفسير شده، و معناى آيه اين است كه: اين‌