علاوه بر اين خداى تعالى خودش فرموده:( وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذا أُوذِيَ فِي اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ كَعَذابِ اللَّهِ وَ لَئِنْ جاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّكَ لَيَقُولُنَّ إِنَّا كُنَّا مَعَكُمْ أَ وَ لَيْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِما فِي‌)(صُدُورِ الْعالَمِينَ وَ لَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْمُنافِقِينَ )[1].

و اين دو آيه در سوره عنكبوت است، كه در مكه نازل شده، و مى‌بينيد كه از وجود نفاق در مكه خبر مى‌دهد، و بر فرض كه از همه ادله مكى بودن اين سوره صرفنظر كنيم، همين كه مى‌بينيم مشتمل بر مساله فتنه و اذيت شدن در راه خداست، بايد بفهميم كه حد اقل اين دو آيه در مكه نازل شده، چون در مدينه فتنه و اذيت ديدن در راه خدا رخ نداد. و اگر بگويى آخر در آيه اول مساله نصرت خدايى ذكر شد. مى‌گوييم: صرف اين دليل نمى‌شود بر اينكه آيه در مدينه نازل شده، چون نصرت مصاديق ديگرى هم غير از فتح و پيروزى در جنگ كه فتحى فورى و نقد است دارد.

و احتمال اينكه مراد از فتنه، واقعه‌اى باشد كه بعد از هجرت در مكه رخ داد به مطلب ما ضررى نمى‌زند، براى اينكه منافقين مفتون كه بعد از هجرت و در مكه مفتون شدند، و دچار نفاق گرديدند از همانهايى بودند كه قبل از هجرت ايمان آورده بودند، هر چند كه بعد از هجرت مورد اذيت واقع شدند.

و جا دارد كه آيه‌(وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَعْبُدُ اللَّهَ عَلى‌ حَرْفٍ فَإِنْ أَصابَهُ خَيْرٌ اطْمَأَنَّ بِهِ وَ إِنْ أَصابَتْهُ فِتْنَةٌ انْقَلَبَ عَلى‌ وَجْهِهِ)[2] را هم به مثل همين بيانى كه ما كرديم حمل نموده بگوييم:

در صورتى كه منظور از فتنه عذاب باشد شامل بعضى از مسلمانانى كه در مكه اسلام آوردند مى‌شود، هر چند كه سوره حج در مدينه نازل شده باشد.

***(كَذلِكَ يُضِلُّ اللَّهُ مَنْ يَشاءُ وَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ)- كلمه كذلك اشاره است به‌

[1] و بعضى از مردم كسانيند كه مى‌گويند به خدا ايمان آورديم، ولى همين كه در راه خدا اذيتى ببينند فتنه مردم را نظير عذاب خدا مى‌گيرند، و اگر نصرتى از ناحيه پروردگارت برسد به طور قطع مى‌گويند ما هم با شماييم، آيا خدا را داناتر به آنچه در دلهاى عالميان است نمى‌دانند؟ خداى تعالى اين صحنه‌هاى اذيت و نصرت را پيش مى‌آورد( تا چنين و چنان شود و) تا معلوم كند چه كسانى ايمان آوردند، و چه كسانى نفاق ورزيدند. سوره عنكبوت، آيه 10 و 11.

[2] و بعضى از مردم كسانى هستند خدا را به زبان و ظاهر مى‌پرستند همين كه دنيا به آنها رو كند و نفع و خيرى به آنان رسد حالت اطمينان پيدا مى‌كنند اما اگر مصيبتى به عنوان امتحان به آنها برسد دگرگون مى‌شوند و به كفر رو مى‌آورند. سوره حج، آيه 11.