بشر ، با اينكه تماميت دعوت هر دو را لازم دارد، و اين بدان جهت بود كه سوره مورد بحث از سوره‌هاى ابتداى دعوت است، و در ابتداى دعوت بيشتر انذار كاربرد دارد.

[معناى تكبير و فرق آن با تسبيح‌]

(وَ رَبَّكَ فَكَبِّرْ) يعنى هم در باطن دل و مرحله اعتقاد، و هم در مرحله عمل و هم به زبان پروردگار خود را به عظمت و كبريا منسوب كن، و او را از اينكه معادل و يا ما فوقى داشته باشد منزه بدار، چون چيزى نيست كه شريك او و يا غالب بر او و يا مانع سر راه او باشد، و نقصى عارض بر او نمى‌شود، و هيچ وصفى از اوصاف، او را تحديد نمى‌كند، و لذا از ائمه معصومين (ع) وارد شده كه معناى تكبير (اللَّه اكبر) اين است كه خدا از اينكه در وصف بگنجد بزرگتر است، پس خداى تعالى از هر وصفى كه ما با آن توصيفش كنيم، و حتى از خود اين وصف بزرگتر است، و همين معنا با توحيد اسلامى مناسب است، چون توحيدى كه اسلام پيشنهاد كرده از هر توحيد ديگرى كه در ساير شرايع دينى سراغ داريم بالاتر و مهم‌تر است.

و اين معنايى كه ما براى تكبير ذكر كرديم فارق ميان دو كلمه تكبير و تسبيح (اللَّه اكبر و سبحان اللَّه) است، سبحان اللَّه منزه داشتن خدا از هر صفت عدمى است، كه چون مرگ و عجز و جهل و غيره نقص شمرده شود، و اما اللَّه اكبر منزه دانستن خداى تعالى است از هر وصفى كه ما برايش ذكر كنيم، چه وجودى و چه عدمى، و حتى منزه بودنش از اين تنزيه ما، براى اينكه هر صفتى كه ما براى خدا ذكر كنيم، محدود در چارچوبه خودش است، و شامل مفاهيم ديگر نمى‌شود، و خداى تعالى اين چنين نيست، چون به هيچ حدى محدود نمى‌گردد- دقت بفرماييد.

بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند: منظور، امر به تكبير در نماز است.

و تعبير از خداى تعالى به ربك خالى از اين اشعار نيست كه توحيد خداى تعالى در آن روزها كه اوائل بعثت بوده، اختصاص به رسول خدا 6 داشته، كسى غير آن جناب يكتاپرست نبوده است.

در تفسير كشاف در معناى جمله فكبر گفته: حرف فاء بدين جهت بر سر كلمه آمده كه معناى شرط در آن خوابيده بوده، گويا فرموده: هر طور كه باشد پس تكبير او را ترك مكن .

[1] تفسير كشاف، ج 4، ص 645.